Sayın Okyay Nazım, Sayın Hasan Basri Beycanlı’nın Kıbrıs Sigorta Şti. Limited’e Genel Müdür olarak atanmasının yasal olmadığını, Kıbrıs Sigorta Şti. Limited’in Yönetim Kurulu eşitlik ilkesine aykırı bir şekilde münhal açmadan istihdam yaptığını, yapılan atamalar neticesinde kişiler arasında eşitsizlik meydana geldiğini ve/veya bu şekilde atanan kişilere ayrıcalık tanındığını iddia ederek konunun Dairemiz tarafından soruşturulmasını talep etmiştir.
Yapılan başvuru üzerine konu, 38/1996 sayılı Yüksek Yönetim Denetçisi (Ombudsman) Yasası kuralları çerçevesinde incelenmiş ve ekte sunulan rapor hazırlanmıştır.
KKTC Ekonomi ve Enerji Bakanlığı Resmi Kabz Memurluğu ve Mukayyitlik Dairesi Müdürlüğü’nün kayıtlarına göre Kıbrıs Sigorta Şti. Limited (Cyprus Insurance Co. Ltd) 19 Nisan 1995 tarihinde ÖŞ 5129 sicil numarası ile kaydolunmuştur.19 Nisan 1995 tarihinde kurulan Kıbrıs Sigorta Şti. Limited’in (Cyprus Insurance Co. Ltd) Onay Belgesi tahtında Direktörler Kurulu Sayın Mustafa Uzun, Sayın Erol Tunaboylu, Sayın Alpay Adanır ve Sayın Mustafa Tokatlı’dan oluşmakta idi. Yine, Resmi Kabz Memurluğu ve Mukayyitlik Dairesi’nin kayıtları uyarınca ilgili tarihte söz konusu Şirketin hissedarları ve/veya ortakları KKTC Kalkınma Bankası Ltd, Kıbrıs Vakıflar Bankası Ltd, Eti Teşebbüsleri Ltd, Kıbrıs Vakıflar İdaresi, Sayın Ahmet Evrensel ve Sayın Alpay Adanır’dı.
Kıbrıs Sigorta Şti. Limited’in (Cyprus Insurance Co Ltd) Kayıtlı Sermayesi 6.258.267,000000 Türk Lirası, İsdar Edilmiş Sermayesi 6.258.267,000000 Türk Lirası ve Ödenmiş Sermayesi 6.258.267,000000 Türk Lirası’dır. Söz konusu Şirket kurulduktan sonra yapılan değişiklikle Direktörler Kurulu, Sayın Okyay Nazım Temizsoy, Sayın Aydın Aydınlık, Sayın Hilmi Öztemiz, Sayın Hasan Basri Beycanlı, Sayın Zehra Avkıran, Sayın Metin Kulaksız ve Sayın Gültekin Boğaçhan’dan oluşmaktadır. Resmi Kabz Memurluğu ve Mukayyitlik Dairesi Hissedarlar Onay Belgesi tahtında, KKTC Kalkınma Bankası’nın %37 hissesi, ETİ Teşebbüsleri Ltd.’in %21 hissesi, Kıbrıs Vakıflar Bankası Ltd.’in %17 hissesi, Okyay Nazım Yatırım ve Finans Ltd.’in %14 hissesi, Mez Koop Ltd.’in %6 hissesi ve diğer hissedarların %5 hissesi vardır.
37/1975 sayılı Kamu İktisadi Teşebbüsleri (Yönetim, Denetim ve Gözetim) Yasası’nın Tefsir maddesi uyarınca “Kamu İktisadi Teşebbüsü” tüzel kişiliğe sahip ve faaliyetlerinde özerk olan, sorumlulukları sermayeleri ile sınırlı bulunan, sermayesinin yüzde kırk dokuzu (%49) veya daha fazlası tek başına Devlete veya bir veya birden fazla Kamu İktisadi Teşebbüsüne veya Kamu İktisadi Teşebbüsü ile birlikte Devlete ait olan ve iktisadi alanda ticari esaslara göre faaliyet göstermek üzere, Şirketler Yasası uyarınca kurulan şirketi anlatmaktadır. Yine mezkûr Yasa’nın 26’ncı maddesi tahtında, Kamu İktisadi Teşebbüslerinde, Devletin veya bir veya birden fazla Kamu İktisadi Teşebbüsü ile birlikte toplam sermayesi en az %51 olmalıdır.
Kıbrıs Sigorta Şti. Limited’in %75 hissesi Devlete aittir ve/veya söz konusu Şirketin %75 hissesi Devlet ile birlikte birden fazla Kamu İktisadi Teşebbüsüne aittir. Dolayısıyla Kıbrıs Sigorta Şirketi Limited’in Yasadaki KİT tanımına uygun olduğu ve Kıbrıs Sigorta Şti. Limited kurulduğu tarihten itibaren tüzel kişiliğe haiz Kamu İktisadi Teşebbüsü olarak faaliyet gösterdiği açıkça görülmektedir.
Aynı Yasanın 3’üncü maddesinin 2’inci fıkrası tahtında Kamu İktisadi Teşebbüsü, bölgenin kaynaklarını en verimli ve etkin bir biçimde değerlendirmek amacı ile sanayi, turizm ve diğer sektörlerdeki faaliyetleri, ekonominin gereklerine göre yönlendirmek üzere Bakanlar Kurulu Kararı ile kurulur. Yine Kamu İktisadi Teşebbüsü, bu Yasa ve bu Yasa uyarınca yapılan tüzük ve yönetmelik kurallarına bağlı olarak, Şirketler Yasasına göre yönetilir, denetlenir ve gözetlenir.
Kıbrıs Sigorta Şti. Limited’in kuruluş gayelerinin arasında Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde ve yabancı ülkelerde, yürürlükteki mevzuat kuralları çerçevesinde her türlü sigorta ile müşterek ve mükerrer (reasürans) sigorta muameleleri ile uğraşmak, yerli ve yabancı başka sigorta kuruluşlarının vekâlet, mümessillik ve acentelik işlerini yürütmek, sigortacılık alanında eğitim ve danışmanlık hizmetleri yapmak ve 60/2000 sayılı Sigorta Hizmetleri (Düzenleme ve Denetim) Yasası hükümleri uyarınca görev yapmak vardır.
Sigorta ve Reasürans Şirketlerinin yönetim ile ilgili kuralları 60/2000 sayılı Sigorta Hizmetleri ( Düzenleme ve Denetim) Yasası’nın 18’inci maddesi tahtında düzenlenmiştir. Söz konusu Yasanın 18’inci maddesinin 3’üncü fıkrası gereğince Şirket genel müdürlerinin, genel müdür yardımcılarının, müdürlerin, müdür yardımcıları ve murahhas azaların en az üniversite mezunu olup, üniversitelerin hukuk, iktisat, işletme, maliye, sigortacılık, kamu yönetimi, istatistik, matematik veya mühendislik bölümlerinin herhangi birinden mezun olmaları ve bu Yasanın 13’üncü maddesinin 2’nci fıkrasında öngörülen niteliklere sahip olmaları (müflis olmaması, yürürlükteki sigortacılık mevzuatına aykırı hareketlerinden dolayı hapis veya birden fazla para cezasına mahkûm edilmemiş olması) zorunludur. Ayrıca Genel Müdürlüğe atanacaklar ile murahhas azaların en az yedi yıllık mesleki deneyime sahip olmaları koşuldur.
Kıbrıs Sigorta Şti. Limited’in Yönetim Kurulu, Kalkınma Bankası Ltd’in üç üyesi, Vakıflar Bankası Ltd’in 1 üyesi, Eti Teşebbüsleri Ltd’in 1 üyesi, Hissedarlar 1 üye ve Mez Koop Ltd. 1 üye olmak üzere 7 kişiden oluşmaktadır. Kıbrıs Sigorta Şti. Limited’in Ana Sözleşme ve Tüzüğü gereğince Yönetim Kurulu’nda temsil yetkisi olan Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Kalkınma Bankası Ltd. Sayın Hasan Basri Beycanlı’yı öncelikle Yönetim Kurulu Üyesi bilahare mezkûr şirkete Genel Müdür olarak atamıştır. Sayın Hasan Basri Beycanlı 1 Eylül 2001 ile 2 Haziran 2015 tarihleri arasında Şeker Sigorta (Kıbrıs) Ltd.’de (görüş istendiği 4 Kasım 2015 tarihine kadar) toplam dört yıl dokuz ay görev yapmıştır. Sayın Beycanlı 6 Ekim 2015 tarihinde Yönetim Kurulu üyesi olarak atanmıştır. Sayın Hasan Basri Beycanlı Şeker Sigorta (Kıbrıs) Ltd.’den ayrıldıktan takriben bir buçuk – iki yıl sonra Genel Müdür olarak atanmıştır. 60/2000 sayılı Sigorta Hizmetleri (Düzenleme ve Denetim) Yasası’nın 18’inci maddesinin 3’üncü fıkrasının (B) bendi tahtında Genel Müdürlüğe atanacak olan kişinin ve/veya murahhas azaların en az yedi yıllık mesleki deneyimi olması gerekmektedir. İlk etapta Sayın Hasan Basri Beycanlı mezkûr Yasa maddesinde belirtilen niteliklere sahip olmadığı görülmektedir. Aynı Yasanın On Yedinci Kısım, Geçici Kurallar Madde 3 Şirketlerin Genel Müdürlerine ilişkin kuralları düzenlemiştir. Şöyle ki, Bu Yasanın yürürlüğe girdiği tarihten önce kurulmuş sigorta ve reasürans şirketlerinin direktörleri, genel müdürleri, müdürleri, müdür yardımcıları veya murahhas azaları bu Yasanın 18’inci maddesinin 3’üncü fıkrasında öngörülen niteliklere haiz olup olmadıklarına bakılmaksızın görevlerine devam ederler. Söz konusu geçici maddenin 2’nci fıkrasına göre, mezkûr Yasa yürürlüğe girdikten sonra, sigorta şirketini değiştirmek suretiyle sigortacılık sektöründe çalışmaya devam edecek olan genel müdür, müdür, müdür yardımcıları veya murahhas azalarda 60/2000 sayılı Yasanın 18’inci maddesinin 3’üncü fıkrasında öngörülen nitelikler aranmadığı görülmektedir.
Görüleceği üzere, Genel Müdür mevkii için aranan nitelikler ile ilgili yürürlükteki Yasa maddesi ile Geçici Madde 3 arasında bir anomali olduğu açıkça anlaşılmaktadır. Geçici Maddeler, normal hükümlerin tümüyle yürürlüğe gireceği döneme kadarki geçiş döneminin düzenliyor. Normal şartlar altında geçici maddelerin belli bir süre sonra kendiliğinden geçerliliğini yitirmesi gerekiyor. Özetle Geçici maddeler, yeni düzenlemelerin veya yasaların yürürlüğe girinceye kadar geçecek süre içinde yapılacak işlemlerin veya söz konusu süre içinde uyulacak ilke ve kurallar ile daha önceki düzenlemelerden doğan hakların korunmasına ilişkin hususları düzenler. Sigorta Hizmetleri (Düzenleme ve Denetim) Yasası’nın yürürlüğe girmesinin üzerinden 6 yıl gibi bir süre geçmiş olmasına rağmen ve/veya söz konusu kişinin Yasa’da belirtilen nitelikleri taşımamasına rağmen Genel Müdür atanması doğru değildir. Sayın Beycanlı’nın Şeker Sigorta (Kıbrıs) Ltd.’deki görevi sona ermiş ve/veya görevinin sona ermesinden bir buçuk yıl sonra Genel Müdür olarak atanmıştır. Para Kambiyo ve İnkişaf Sandığı İşleri Dairesi’nde müdür olarak görev yapan Sayın Şifa Karahasanoğlu bu hususu fark etmesine ve hatalı bir icraat olacağını belirtmesine rağmen KKTC Ekonomi ve Enerji Bakanlığı bu hususu göz ardı etmiş ve gereken ihtimamı göstermeyerek hatalı davranmıştır.
Kıbrıs Sigorta Şti. Limited’in (Cyprus Insurance Co. Ltd) Yönetim Kurulu karar alması halinde istihdam yapabilir. Başvuru konusu şikâyette Yönetim Kurulu’nun münhal ilan etmeden istihdam yaptığıdır. Söz konusu başvurunun yapıldığı tarihlerde Yönetim Kurulu Kıbrıs Sigorta Şti. Limited’e bu yöntemle ve/veya istihdam edilecek kişilerin isimlerinin Yönetim Kurulu’na verilerek 6 kişi istihdam etmiştir. Kıbrıs Sigorta Şti. Limited’in çalışma esaslarını ve usullerini düzenleyen bir Tüzük olmadığı cihetle birçok çalışanı etkileyen kararlar Yönetim Kurulu’nun takdirine bırakılmıştır ve/veya birçok husus Yönetim Kurulu’nun takdirine kalmıştır. Kıbrıs Sigorta Şti Limited’de çalışan personelin hakları, yükümlülükleri ve sorumlulukları ile çalışma şartları ve sosyal hakları “Personel Yönetmeliği Talimatı” diye adlandırılan yönetmelikte yer almaktadır. Söz konusu Yönetmeliğin Kıbrıs Sigorta Şti. Limited’in asli ve sürekli hizmet veren yönetici, memur, hizmetli ve sözleşmeli personele uygulandığı anlaşılmaktadır. Personel Yönetmeliği Talimatı’nın 5’inci maddesi tahtında Şirkette ihtiyaç duyulan eleman tedariki Yönetim Kurulu Kararına göre yürütülür. Söz konusu maddede başka herhangi bir husus yer almamaktadır. Doğal adalet ilkelerine ve KKTC Anayasası’nın eşitlik ilkesi hükümleri gereğince Devlet organları ve yönetim makamları bütün işlemlerinde Yasa önünde eşitlik ilkesine uygun olarak hareket etmek ve ayrıcalık yapmamak zorundadır. Münhal ilan edilmeden yapılan istihdamlarda bir şeylerin gizlice yapıldığı, birilerine avantaj sağlandığı veya söz konusu istihdamların şaibeli olduğu izlenimi yaratmaktadır. Kamu yönetimi anlayışının en temel unsurlarından biri şeffaf olmaktır. Kıbrıs Sigorta Şti. Limited’in Yönetim Kurulu Personel Yönetmeliği Talimatı’nın yetersiz kaldığı durumlarda KKTC Anayasası’nın ilgili hükümleri ve/veya Şirketin hükümlerini düzenleyen Yasa’nın Hükümlerini uygulamak zorundadır. KKTC Anayasası’nın 72’nci maddesi uyarınca her yurttaş, kamu görevine girme hakkına sahiptir. Hizmete alınmada, ödevin gerektirdiği niteliklerden başka hiçbir ayırım gözetilemez. Bu durumda münhalsiz yapılan istihdamlar hatalıdır ve/veya KKTC Anayasası’nın temel hükümlerine aykırıdır.
Personel hak ve sorumlulukları söz konusu Personel Yönetmeliği Talimatı’nın 2’nci bölümünde yer almaktadır. Mezkur Talimat’ın 13’üncü maddesi personelin terfi etmesi için aranan şartları içermektedir. Talimata göre, tayin ve terfiler, Şirket Müdürünün teklifi ve Yönetim Kurulu’nun onayı ile gerçekleşir. Terfi edecek kişide aranan niteliklere bakıldığında üst bir görevin gerektirdiği ehliyete ve liyakate sahip olmak, personel sicil formlarında, bir üst görev için yeterli bulunduğunun belirtilmiş olması ve boş kadro bulunmasının terfi almak için yeterli olduğu anlaşılmaktadır. Terfi edecek personelin seçiminde uygulanacak kriterlerin çok yüzeysel bir şekilde kaleme alındığı ve kıdem ve performans (verimlilik) gibi unsurlara yeterince ağırlık verilmediği görülmektedir. İnsan kaynaklarının etkin ve verimli bir şekilde değerlendirileceği bir sistemin olması şarttır. Kıbrıs Sigorta Şti. Limited bir KİT olmasına rağmen icraatlarının KİT Yasası’na göre değil keyfi yapıldığı anlaşılmaktadır. Terfi ve kademe ilerlemelerinde düzenlemelerin yapılması ve buna uyulması önem taşımaktadır. Bir kıdem ve/veya liyakat sistemi olmaması nedeniyle tüm terfiler objektif kriterlere değil sübjektif değerlendirmeler ile yapılmaktadır. Performans değerlendirme kriterlerinin açık ve net olması veya adil bir değerlendirme sisteminin olması Şirketteki terfilerle ilgili şikâyetleri de ortadan kaldıracaktır ve/veya keyfi uygulandığı iddialarının ortadan kaldıracaktır.
Kıbrıs Sigorta Şti. Limited Kamu İktisadi Teşebbüsü olarak kurulduğu ve/veya Devlet ortaklığında Kurulan bir şirket olması nedeniyle Bakanlar Kurulu Kararı ile kurulması gerekmekte idi. Şirket nezdinde ve keza Resmi Kabz Memurluğu ve Mukayyitlik Dairesi nezdinde yaptığımız soruşturmada söz konusu Şirketin oluşturulmasında böyle bir kararın olmadığı ve/veya söz konusu Şirketin kuruluş aşamasında Bakanlar Kurulu tarafından alınmış böyle bir kararın eksik olduğu tespit edilmiştir. Bu durumda söz konusu düzensizliğin ve/veya eksikliğin giderilmesi için Bakanlar Kurulu’nun bu yönde bir karar alması ve/veya söz konusu eksikliği gidermesi gerekmektedir. Söz konusu Şirket nezdinde yaptığımız soruşturma neticesinde birçok icraatın KİT Yasasına göre yapılmadığı hususunu tespit ettik. Bu nedenle 37/1975 sayılı Yasa’nın uygulanmasını kolaylaştırmak için eksik olan Tüzüğün yapılması gerekmektedir. Yine söz konusu Şirketin faaliyetlerinin 35/1975 sayılı KİT Yasasının hükümleri ile uyumlu hale getirilmesi birçok sorunu kendiliğinden ortadan kaldıracaktır.
Emine DİZDARLI
Yüksek Yönetim Denetçisi
(Ombudsman)