Sayın Sevim Süreç, 16 Aralık 2015 tarihinde Dairemize yaptığı başvuruda, 24 Ekim 2014 tarihinde Sosyal Sigortalar Dairesine müracaat ederek “Toptan Ödeme” talebinde bulunduğunu, Dairenin web sitesinden aldığı prim bilgilerinin hatalı olduğunu görmesi üzerine Sosyal Sigortalar Dairesine bu durumu bildirdiğini, yapılan şikayet üzerine hatalı bilgilerin düzeltildiğini, bunu müteakip toptan ödeme talebi uyarınca adına bir çek düzenlendiğini, Sosyal Sigortalar Dairesi tarafından tanzim edilen 23 Aralık 2014 tarihli 173.36 Türk Liralık çeki almayı reddettiğini, söz konusu çekin Girne Bölge Amirliğinde 6 ay bekletildikten sonra Müdürlüğe iade edildiğini, İhtiyat Sandığı yatırımlarından 2000 Türk Lirası aldığını, bu nedenle Sosyal Sigortalar Dairesi tarafından yapılan hesaplamanın hatalı olması nedeniyle emekli olamadığını ileri sürerek konunun Dairemiz tarafından soruşturulmasını talep etmiştir.
Yapılan başvuru üzerine konu, 38/1996 sayılı Yüksek Yönetim Denetçisi (Ombudsman) Yasası kuralları çerçevesinde incelenmiş ve ekte sunulan rapor hazırlanmıştır.
Sayın Sevim Süreç 5 Ocak 1950 tarihinde doğmuştur. 1975 – 1979 yılları arasında muvazzaflık vasfını kazanarak Almanca öğretmenliği yapmıştır. 1997 yılında Doğu Akdeniz Kolejinde, 1998 yılında Uluslararası Amerikan Kolejinde, 2013 yılı bahar döneminde ise Öğretim Görevlisi olarak Girne Amerikan Üniversitesinde çalışmıştır.
16/1976 sayılı Kıbrıs Türk Sosyal Sigortalar Yasası’nın 60. maddesine göre Sigortalıya Yaşlılık Sigortasından (yaşlılık aylığından yararlanma koşulları yerine getirilmesi halinde) Yaşlılık Aylığı bağlanabilir veya Toptan Ödeme yapılabilir. 1 Şubat 2012 tarihinden önce sigortalı olarak çalışanlara uygulanacak yaşlılık aylığından yararlanma koşullarına ilişkin kurallar Yasanın 61(A) (1) maddesinde düzenlenmektedir. Yaşlılık aylığı bağlanmasına hak kazanmış olanlar madde 61(A) (1) (B)’ye göre Kadın ise en az 20 yıldan beri sigortalı bulunmak ve üç bin günü 1.6.1977 tarihinden sonra bu Yasa altında olmak üzere en az yedi bin iki yüz gün, erkek ise en az 25 yıldan beri sigortalı bulunmak ve üç bin günü 1.6.1977 tarihinden sonra en az dokuz bin gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi ödemiş veya 1.6.1977 tarihinden sonra en az beş bin dört yüz gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi ödemiş ve yaşlılık aylığı bağlanması isteğinde bulunduğu tarihten önceki son 5 takvim yılında en az altı yüz gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi ödenmiş ve 55 yaşını doldurmuş olması gerekmektedir. Yine ayni Yasanın 61(A) (1) (C) fıkrasına göre, 1.6.1977 tarihinden sonra sigortalılık süresi kadınlar için 12 yıldan ve erkekler için 15 yıldan fazla olanlar ve yıllık ortalama en az yüz elli gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi ödemiş ve yaşlılık aylığı bağlanması isteğinde bulunduğu tarihten önceki son 5 takvim yılında en az altı yüz gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi ödenmiş ve 60 yaşını doldurmuş olmaları koşuluyla yaşlılık aylığı bağlanmasına hak kazanılmaktadır.
Yasanın 61(A) (1) (B) fıkrasından anlaşılacağı üzere 55 yaşını doldurmuş sigortalının yaşlılık aylığı alabilmesi için sigortalının 5400 (15 yıl) prim günü yatırması ve müracaat ettiği tarihten önceki son 5 takvim yılında en az 600 gün prim yatırma koşulunu yerine getirmesi veya (C) fıkrasına göre 60 yaşında yaşlılık aylığı alabilmek için kadın sigortalının 12 yıllık sigorta süresinin olması, her yıla ortalama 150 gün prim yatırma koşulunu yerine getirmesi ve müracaat ettiği tarihten önceki son beş takvim yılında en az 600 gün prim yatırmış olması gerekmektedir.
Sayın Sevim Süreç müracaat tarihine kadar sadece 2353 (6.5 yıl) prim günü ödemiş ve müracaat ettiği tarihten önceki son 5 takvim yılında en az 600 prim yatırma koşulunu yerine getirmemiştir. Bu itibarla Sayın Sevim Süreç Yasanın 61(A) (1) (B) ve (C) fıkrasındaki koşulları yerine getirmediği veya söz konusu koşullara uymadığı nedeniyle kendisine yaşlılık aylığı bağlanamamıştır.
Bu koşulları yerine getirmeyen ve yaşlılık aylığı almaya hak kazanamayan sigortalıya Yasa’nın 65’inci maddesine istinaden toptan ödeme yapılabilir. Bu durumda sigortalı olarak çalıştığı işten ayrılan ve malullük veya yaşlılık aylığı bağlanmasına hak kazanmayan sigortalıya, kendisinin, varsa işverenlerinin ödediği veya Devlet bütçesinden karşılanan malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primlerinin toplamı, 60 yaşını doldurduktan sonra yazılı isteği üzerine toptan ödeme şeklinde verilmektedir.
Sosyal Sigortalar Dairesi Müdürlüğü’nün yaptığı hesaplamaya göre, Sigortalının alması gereken miktar 173.36 Türk Lirasıdır. Bu meblağa veya Toptan Ödemeye faiz ve/veya gecikme zammı ve/veya enflasyon oranı eklenmemektedir ve/veya Kıbrıs Türk Sosyal Sigortalar Yasası söz konusu Toptan Ödeme üzerinden faiz ve/veya gecikme zammı ödenmesine cevaz vermemektedir.
Sosyal Sigortalar Dairesi sigortalıdan prim tahsil ederken, sigortalının prime esas kazançları üzerinden belirli yüzdelik alınarak tahsilat yapılmaktadır.
Kıbrıs Türk Sosyal Sigortalar Yasası’nın 83’üncü maddesi prim oranlarının nasıl uygulanacağını düzenlemektedir. Sosyal Sigortalar Yasasına yapılan 2/2012 sayılı Değişiklik neticesinde sigortalıdan alınacak prim oranları değişmiştir.
Madde 83(4)’de malüllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi sigortalının kazancının, %6’sı sigortalı hissesi, %7’si işveren hissesi ve %3’ü de Devlet bütçesinden karşılanmak üzere toplam %16 olarak belirlenmiştir. Bu tadilattan önce 30.9.1985 tarihine kadar bu oran %9, 1.10.1985 tarihinden 30.6.1992 tarihine kadar %12, 1.7.1992 tarihinden 31.1.2012 tarihine kadar ise %14’dü. Yasanın 65’inci maddesinden de görülebileceği gibi Toptan Ödeme yapılırken sadece yukarıda belirtilen malullük, yaşlılık, ölüm sigortası kesintisi sigortalılara verilmektedir.
Sigortalının Hesaplamaya Esas Cetveli Yıllık Prime Esas Kazanç miktarını ve o yıldaki prim yatırım yapılmış ayların toplamını göstermektedir. Sigortalının hesaplamaya Esas Cetvelinden de görülebileceği gibi, 1979 ile 30.9.1985 tarihleri arasında toplam prime esas kazanç miktarı (1,500.00, 21,240.00, 49,920.00, 123,400.00, 146,660.00, 412,800.00, ve 421,500.00 toplamı = 1,117,020 Türk Lirasıdır. İlgili tarihlerde Türk Lirasından altı (6) sıfır atıldığından mezkûr miktar 1.18 Türk Lirası olmaktadır. 30.9.1985 tarihine kadar işçi, işveren ve Devlet katkısı olan %9’u ödenen miktara uyguladığımız zaman bu miktar 0.11 Türk Lirasıdır.
Yine Hesaplamaya Esas Cetvel’den görülebileceği üzere, Sigortalının 1997 – 1999 tarihleri arasındaki toplam prime esas kazanç miktarı 117,187,500, 182,374,717.00 ve 937,934,956.00 toplamı= 1,237,497,173.00 Türk Lirasıdır. Bu miktar üzerinden altı (6) sıfır atıldığında bu miktar 1,237.50 Türk Lirasına tekabül etmektedir. 1,237.50 Türk Lirasının %14’ü 173.25 Türk Lirasıdır. Bu meblağa 0.11 Türk Lirasını eklediğimizde (173.25 + 0.11 = 173.36), bu miktarın toplamı 173.36 Türk Lirasıdır. Söz konusu meblağ sigortalının ödediği toplam ödeme miktarıdır. Hesaplamaya Esas Cetvel incelendiğinde sigortalının 1986’dan 1996 yılına kadar (her iki yıl dahil) hiç bir yatırımı olmadığı açıkca görülmektedir.
Sosyal Sigortalının ödediği toplam ödeme miktarı uyarınca Sosyal Sigortalar tarafından tanzim edilen çek de bu miktarı içermektedir.
Bu durumda Değiştirilmiş şekliyle Sigortalar Yasası’nın 83’üncü ve 88’inci maddeleri tahtında hesaplanan Toptan Ödeme miktarının ve bunun neticesinde sigortalıya tanzim edilen çek miktarının hatalı olmadığı anlaşılmaktadır. Sosyal Sigortalar Yasası sigortalıların Toptan Ödemelerine gecikme zammı veya faiz uygulanmasına cevaz vermediği cihetle emeklilik hakkı kazanamayan sigortalılara yapılan Toptan Ödemenin, enflasyon oranında erimesine ve Sayın Sevim Süreç’e düzenlenen çekteki miktar gibi çok az bir meblağa denk gelmesine neden olmaktadır. Bu meblağ komik derecede az olması nedeniyle sigortalıya güven ortamı sağlamamaktadır ve sigortalının yatırım yapması için hiçbir özendirici yanı yoktur.
Bu bağlamda, sosyal güvenlik sisteminin mutlaka Devlet politikası haline getirilmesi gerekmektedir. Bununla birlikte çağdaş bir sosyal güvenlik sisteminin hayata geçirilmesi için yasal düzenlemelerin yapılması kaçınılmaz olmuştur. Sosyal Sigortalar vatandaşın sigorta yatırımlarını yapması için cazip hale getirilmelidir ve/veya Sosyal Sigortalar Dairesine yatırım yapmak teşvik edici olmalıdır. Böyle bir durum hem prim tahsilat oranını artıracak hem de uzun vadede kayıt dışılığı azaltacaktır. Bu hedefe ulaşabilmek için sigortalı sayısının artırılması gerekmektedir ve buna bağlı olarak prim oranları hemen olmasa da kademeli olarak aşağıya çekilmelidir.
KKTC Anayasası’nın 76’ncı maddesine göre, vatandaşın müracaatı süratle incelenerek, otuz gün içerisinde kendisine gerekçeli karar verilmesi gerekmektedir. KKTC Anayasası’nın bu hükmüne ilaveten, 27/2013 sayılı İyi İdare Yasası ile özel kişilerin kamu gücü ayrıcalıklarını kullanma yetkisine sahip idareye karşı korumak ve bu kişilerin idari işlem, eylem ve ihmallere karşı başvurabilecekleri hukuki yolları düzenlemekdir.
Bu bağlamda, Sosyal Sigortalar Dairesi Müdürü soruşturmamız esnasında gerekli hassasiyeti göstererek, süresi içerisinde eksiksiz ve titiz bir şekilde sorularıma cevap vererek Dairemize iletmiştir. Sosyal Sigortalar Dairesi Müdürü Sayın Kasım Erkmen Sayın Süreç’in ‘Toptan Ödeme’ talebini değerlendirirken 16/1976 sayılı Kıbrıs Türk Sosyal Sigortalar Yasası kurallarına uygun davrandığı ve hata yapmadığı sonucuna varılması gerekmektedir.
Emine DİZDARLI
Yüksek Yönetim Deneçisi
(Ombudsman)