Sayın Abdülkadir Gökhan Kılınçkını , Ersoy Birkan Caddesi, Tuzla Gazimağusa’da kain Sayın Özker İldeniz’in tasarrufunda bulunan İldeniz Business Complex isimli dükkanların Devlet’e ait hali arazi üzerine inşa edildiklerini, söz konusu dükkanlar kiralanarak amacı dışında kullanıldıklarını ve gayri yasal kazanç elde edildiğini iddia ederek Dairemizden yardım talebinde bulunmuştur.
Yapılan başvuru üzerine konu , 38/1996 sayılı Yüksek Yönetim Denetçisi (Ombudsman) Yasası kuralları çerçevesinde incelenmiş ve ekte sunulan rapor tanzim edilmiştir.
Hali Araziler (İcarlama ve Yönetim) Yasası tahdında hali arazilerin, icar takdiri ile ilgili işlemler ile İcar Sözleşmesinin imzalanması, Bakanlığın onayı ile hali arazinin bulunduğu ilçe Kaymakamı tarafından yürütülür. Kamu yararı olma koşulu ile, hali arazilerin konut, hayvan barınağı, tarımsal amaç, küçük işyeri ve büyük yatırım gerektiren bina ve tesislerin yapımı için gerçek veya tüzel kişilere projenin ulusal ekonomiye katkısı göz önünde tutularak binanın icar süresi saptanır.
Söz konusu Yasa’nın 13’üncü maddesi gereğince herhangi bir gerçek veya tüzel kişi, belirtecekleri herhangi bir hali arazinin, kendilerine icarlanmasını Kaymakamlığa yapacakları yazılı başvuru ile isteyebilir. Mezkur Yasa maddesinin 5’inci fıkrası uyarınca küçük işyeri ve büyük yatırım gerektiren bina veya tesislerin inşaası yönünden Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti yurttaşı olan ve ekonomik faaliyetleri parasal sermayeden fazla emeğe dayananlar veya ikametgahı Kuzey Kıbrıs sınırları içinde bulunan ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Devleti’nde tescil edilmiş olan veya altı ay içerisinde tescil işlemlerini tamamlayan ve ekonomik faaliyetleri parasal sermayeye dayanan yerli ve yabancı gerçek veya tüzel kişiler hak sahibi olurlar.
KKTC İçişleri Bakanlığı, Gazimağusa Kaymakamı Sayın Kemal Serpal 16 Eylül 2019 tarihli yazısında 53/1989 sayılı Hali Araziler (İcarlama ve Yönetim) Yasası uyarınca tapu kayıtlarında hali arazi olarak kayıtlı olup halen Devletin mülkiyetinde bulunan taşınmaz mallar olduklarını, söz konusu taşınmaz mallar belirli amaçlar için gerçek veya tüzel kişilere icarlandıklarını, Sayın Özker İldeniz’in tasarrufunda bulunan hali arazinin ilgili Yasanın 13’üncü maddesinin 5’inci fıkrası gereğince küçük işyeri veya büyük yatırım gerektiren bina veya tesislerinin inşaası amacıyla kiralanan arazi olduğunu, Devlet’e ait hali arazilerin icarlanan gerçek veya tüzel kişiler dahil, amacı dışında kullanılması veya 3’üncü kişilere kullandırılması mezkur Yasanın belirlediği amaçların dışında olduğunu, Tuzla’da kain Pafta/Harita:XXIV/50 E1’de 170/5 parsel numaralı hali arazinin İcar Sözleşmesi tahdında Sayın İldeniz’e 2007 yılından 2032 yılına kadar 25 yıllığına icar ederek işyeri kurmasını veya ekonomik faaliyetlerini sürdürmesi amaçlandığını ve gerekli yasal inşaat izinlerini süresi içerisinde aldığı nedeniyle söz konusu hali arazi üzerine inşaatın yapıldığını belirtmiştir.
Daha sonra, Gazimağusa Kaymakamı Sayın Kemal Serpal, Gazimağusa Kaymakamlığı tarafından Ersoy Birkan Caddesi, Tuzla’da kain Pafta/Harita:XXIV/50 E1’de, Parsel No: 170/5 üzerine inşaa edilen binaların 3’üncü kişilere kiralandığını tespit etmiş ve Sayın Özker İldeniz’e Gazimağusa Kaymakamlığı tarafından 53/1989 sayılı Hali Araziler (İcarlama ve Yönetim) Yasası’nın 17’inci maddesine aykırı davranıldığı hususu yazılı olarak bildirilmiştir. Akabinde Gazimağusa Kaymakamlığı tespit ettiği yasaya aykırı durumu 16 Temmuz 2019 tarihinde KKTC İçişleri Bakanlığı’na bildirdiğini ve izlenecek usul ve/veya yöntem konusunda KKTC İçişleri Bakanlığı’nın talimatını talep ettiği görülmektedir. Aradan takriben bir buçuk yıl geçmesine rağmen KKTC İçişleri Bakanlığı bir değerlendirme yapmamış veya bu konuda herhangi bir cevap yazısı yazmamıştır.
Gazimağusa Kaymakamı Sayın İsmail Gündost ile Sayın Özker İldeniz arasında akdedilen 8 Eylül 2007 tarihli İcar Sözleşmesi tahdında Sayın İldeniz mezkur yeri ve/veya araziyi hırdavat malzemeleri satışı için kullanacaktı. İcar eden mezkür sözleşmede kaydedilen şartlardan herhangi birine ve/veya Hali Araziler (İcarlama ve Yönetim) Yasası’nın herhangi bir maddesine kısmen veya tamamen uymadığı takdirde icar edenin rızasına veya herhangi bir Mahkeme Kararına gerek duyulmaksızın icar edenin İcar Sözleşmesini tek taraflı feshetme hakkı bulunmaktadır.
53/1989 sayılı Hali Araziler (İcarlama ve Yönetim) Yasası’nın 18’inci maddesi hangi koşullarda bir Sözleşmenin feshinin yapılabileceğini düzenlemiştir. Bu Yasa maddesine göre, hali arazi ve üzerindeki binanın İcar Sözleşmesinde belirtilen icarlama amacına uygun olarak kullanılmaması, belirtilen süre içerisinde onarım ve inşaatının tamamlanmaması veya yatırım yapılmaması, Bakanlığın onayı ve İlçe Kaymakamlığının bilgisi dışında başkalarına devredilmesi ve icar süresi içinde gerekli onarımları yapmaması hallerinde, Bakanlığın onayı ile Hali Araziler Takdir Komisyonu, icar sözleşmesini feshedip icar konusu hali arazi ve üzerindeki binayı İlçe Kaymakamı başkalarına icarlamaya yetkilidir. İcar Sözleşmesinin feshinden dolayı hali araziye veya hali arazi üzerindeki binaya yapılan yatırım Devlete geçer ve icarcı bu yatırımından dolayı Devletten herhangi bir zarar ziyan ve tazminat talep etmez. KKTC İçişleri Bakanlığı, Gazimağusa Kaymakamlığı tarafından yapılan denetimde Sayın Özker İldeniz’e icarlanan söz konusu hali arazi üzerindeki dükkanların 3’üncü kişilere kiralandığı tespit edilmiştir. Örneğin: Sayın İldeniz ve Sayın Faruk Gökçek tarafından imzalanan 4 Mart 2016 tarihli İcar Mukavelesi gereğince kiracı mezkur dükkanları kiraya veren Sayın İldeniz’e 2016-2017 yılı olarak ayda 4,400 Türk Lirası ve 2017-2018 yılı için ayda 4800 Türk Lirası ödeme yapmıştır. 2014 yılından 2018 yılına kadar Devletin zararı (mesne profits veya gelir kaybı) 271,800 Türk Lirasıdır. Mezkur yere inşaa edilen 6 dükkan bulunmaktadır ve söz konusu dükkanlar İcar Sözleşmesinde belirtilen amaç için kullanılmamaktadır. Bu husus da mezkur yerin 53/1989 sayılı Hali Araziler (İcarlama ve Yönetim) Yasasının öngördüğü amacın dışında kullanıldığının açık bir göstergesidir.
Yukarıdakiler ışığında KKTC İçişleri Bakanlığı, Hali Arazi İcar Takdir Komisyonu tarafından Sayın Özker İldeniz’e icarlanan Tuzla’da kain Pafta/Harita:XXIV/50 E1, 170/5 parsel numaralı hali arazi üzerine inşaa edilen binalarda Gazimağusa Kaymakamlığı tarafından tespit edilen gayri yasallığa KKTC İçişleri Bakanlığı gereken özeni göstermeyerek ve/veya yasa dışılığa göz yumarak ve/veya herhangi bir adım atmayarak mezkur Yasa hükümlerine aykırı davranmıştır. Bu nedenle KKTC İçişleri Bakanlığı’nın Hali Araziler (İcarlama ve Yönetim) Yasası’nın öngördüğü yükümlülüğünü yerine getirmesi ve gereken işlemleri başlatması gerekmektedir.
Emine DİZDARLI
Yüksek Yönetim Denetçisi
(Ombudsman)