Kıbrıs Türk Gazeteciler Birliği adına Sayın Sami Özuslu ve Basın Emekçileri Sendikası adına Sayın Ali Kişmir Dairemize birlikte yaptıkları başvuruda Kuzey Kıbrıs’ta basın emekçilerinin tüm haklarının Basın İş Yasası tahtında güvence altına alınmasına rağmen söz konusu Basın İş Yasası’nın Çalışma Dairesi tarafından sağlıklı bir şekilde denetlenmediğini, yoğun, stresli ve düzensiz mesai saatleri içerisinde çalışan basın emekçilerinin Sosyal Sigorta ve İhtiyat Sandığı yatırımlarının eksik veya geç yatırılmasından dolayı mağdur olduklarını, Basın İş Yasası’nın hükümlerinin layıki ile uygulanmadığını ve Çalışma Dairesinin basın kuruluşlarını düzenli bir şekilde denetlemediği cihetle basın emekçileri haklarını alamadıklarını iddia ederek konunun soruşturulmasını talep ettiler.
Yapılan başvuru üzerine konu, 38/1996 sayılı Yüksek Yönetim Denetçisi (Ombudsman) Yasası kuralları çerçevesinde incelenmiş ve ekte sunulan rapor hazırlanmıştır.
44/2007 sayılı Basın İş Yasasının amacı basın alanında faaliyet gösteren işyerlerindeki çalışma koşullarını ve basın çalışanları ile işverenleri arasındaki çalışma ilişkilerini düzenlemektir. Söz konusu Yasa basın çalışanını çalıştıran ve basın alanında çalışan kamu ve özel sektör işyerlerini ve bu işyerlerinde basın çalışanı olarak çalışanları kapsamaktadır. İşyerinin tescili ile basın çalışanlarının kaydına ilişkin kurallar söz konusu Yasanın 5’inci maddesinde düzenlenmiştir. Bu Yasa kapsamına giren bir işyerini kuran, devralan, çalışma konusunu kısmen veya tamamen değiştiren, işyerini kapatan veya her ne şekilde olursa olsun faaliyetine son veren gerçek veya tüzel kişiler Çalışma Dairesi tarafından hazırlanacak bildirgeyi düzenleyerek bir ay içinde Daireye vermek zorundadırlar. Yine işveren işe aldığı her basın çalışanını işe alınma tarihinden itibaren on beş gün içerisinde Daireye bildirmek zorundadır. Her ne şekilde olursa olsun iş ilişkisi sona eren basın çalışanını işten ayrılma tarihinden itibaren on beş gün içerisinde Daireye ve varsa basın çalışanının üye olduğu sendikaya bildirmek zorundadır.
Basın İş Yasası tahtında ülkenin genel yararları veya işin niteliği veya üretimin artırılması gibi nedenlerle mezkur Yasada saptanan günlük çalışma süresinin dışında ücretli olmak koşuluyla, fazla çalışma yapılabilir. Ancak fazla çalışma süresi, normal çalışma günlerinde günde dört saati aşamaz ve fazla çalışma yapılacak günlerin toplamı bir yılda doksan iş gününden fazla olamaz. Basın çalışanlarının düzensiz mesai yaptıkları bilinen ve Yasada öngörülen bir husustur. Düzensiz mesai yapan basın çalışanlarına ücretlerine ilaveten %15 düzensiz mesai ödeneği eklenmek suretiyle ödenmesi gerekmektedir. Bu hususa ilaveten gazetecinin hizmet akdi ve/veya Toplu İş Sözleşmesinde belirtilen görev dışında ek işler yapması halinde, işverenin ek bir ücret ödemesi zorunludur. Basın İş Yasasının 9’uncu maddesi tahtında süresi üç aydan uzun olan hizmet akitlerinin yazılı olarak yapılması zorunludur. Belge düzenlenmemesi halinde basın çalışanı ile işveren arasında bu Yasanın öngördüğü kurallar uygulanır. Toplu İş Sözleşmesinin uygulandığı işyerlerinde, özel yasa veya Toplu İş Sözleşmesi kapsamında olan basın çalışanları için ayrıca hizmet akdi yapılması zorunlu değildir.
Yasanın 60’ıncı maddesi tahtında ilgili mevzuatın uygulanmasını Çalışma işleriyle görevli Daire izler ve denetler. Bu görevlerin yürütülmesi için Bakan, Müfettiş olarak tayinli personele ek olarak, Daire memurları arasından Müfettiş olarak görevlendirme yapabilir.
İşverenler, 16/1976 sayılı Sosyal Sigortalar Yasası ve 73/2007 sayılı Sosyal Güvenlik Yasası hükümleri uyarınca çalıştırdıkları sigortalıların işe başlamaları ve işten ayrılmalarını Sosyal Sigortalar Dairesi Müdürlüğü’ne bildirmek ve çalışanlara ait prim tutarını sigorta primleri hesabına esas tutacak kazançlar toplamı üzerinden sigortalıların ücretlerinden kesmek ve kendilerine ait prim tutarını da bu miktara ekleyerek Sosyal Sigortalar Dairesi Müdürlüğü’ne ödemekle yükümlüdürler. Sosyal Sigortalar Dairesi Müdürlüğü uygulamada işverenlerin kayıtlı bulunan çalışanları için yatırım yapmaması halinde, prim borçlarının ödenmesi ile ilgili hatırlatma göndermekte veya ihtar vermektedir. Hatırlatma yazısına rağmen borcun ödenmemesi ve/veya yapılandırılmaması halinde ise dava yoluna gidilmektedir. Müfettiş marifetiyle yapılan denetimler veya sigortalıların şikayeti üzerine yapılan müfettiş araştırması neticesinde kayıtsız işçi, kayıtsız işyeri ve/veya gerçek prime esas kazançlar üzerinden yatırım yapılmadığının tespit edilmesi durumunda da aynı şekilde gerekli yasal prosedür başlatılmaktadır.
Sosyal Sigortalar Dairesi Müdürlüğü’nden temin edilen 22 Aralık 2017 tarihli yazıda söz konusu işyerlerinde çalışan sigotalıların primlerinin gerçek kazançları üzerinden ödenmediğine ilişkin bir tespitleri bulunmadığı ve bu sektörde çalışan sigortalılardan da bu yönde Sosyal Sigortalar Dairesi Müdürlüğü’ne yapılmış ve sonuçlandırılmamış bir müracaatın bulunmadığı belirtilmektedir.
KKTC Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Sosyal Sigortalar Dairesi Müdürlüğü nezdinde bulunan kayıtlar tahtında ve/veya söz konusu Müdürlük tarafından 7 Mayıs 2018 tarihinde güncellenen bilgiler ışığında Birinci Medya Ltd, Comment Grafik Ltd, Kıbrıs Diyalog Yayıncılık Ltd., Simen Yayıncılık TV ve Radyo, Yenidüzen Basın Ort. Ltd, Star Kıbrıs Gazete Ltd, Star Kıbrıs Televizyon Yayın Ltd (Ada TV), NRG Yayıncılık ve Bilişim Hizmetleri Ltd, EFS Medya Ltd, Citypress Yayıncılık Ltd ve Yeni Bakış Ticaret Ltd’in prim borçları düzenli olarak yatırılmakta ve bu itibarla Sosyal Sigortalar Dairesi Müdürlüğü’ne ödemeleri gereken herhangi bir prim borçları ve/veya gerilikleri bulunmamaktadır.
Demokrat Matbaacılık Ltd, Güneş Matbaacılık Ltd, Özyay Matbaacılık Ltd (Volkan Gazetesi), Yorum Yayıncılık Ltd, ve North Cypriot Media Ltd (Fog TV) gibi basın kuruluşları kapalı ve/veya faaliyette olmamakla beraber Sosyal Sigortalar Dairesi Müdürlüğü’ne işveren ve/veya prim borçları bulunmamaktadır.
Yine Akdeniz Radyo TV Yayıncılık, Arsam İletişim & Yayıncılık, Capitalcity Publishing Ltd, Cyprus Promedia Basın Yayın Ltd, Demokrat Matbaacılık Ltd, Direniş Basın Yayın Ltd, Düşünce Yayıncılık Ltd, Fortis Liber Media Ltd, Kıbrıslı Radyo TV Ltd, Morye Gazetecilik ve Matbaacılık Ltd (Kıbrıslı Gazetesi), Northern Network Medya Merkezi Ltd, Replay Medya Ltd. Radyo ve Gazete, Toplumcu Ltd (Ortam Gazetesi), Yeni Çizgi Matbaacılık Ltd, Yorum Yayıncılık Ltd gibi basın kuruluşlarının aktif çalışanı olmamakla beraber veya kapalı olmakla beraber Sosyal Sigortalar Dairesi Müdürlüğüne halen işveren borcu ve/veya prim borçları bulunmaktadır.
16/1976 sayılı Kıbrıs Türk Sosyal Sigortalar Yasası’nın 4’üncü maddesi kapsamında sigortalı olup 1 Ocak 2000 ile 31 Aralık 2018 tarihleri arasında biriken prim ve gecikme zammı borçları ile 73/2007 sayılı Sosyal Güvenlik Yasası’nın 5’inci maddesi altında sigortalı olup 1 Ocak 2008 ile 31 Aralık 2016 tarihleri arasında biriken prim borçlarını, 30/2017 sayılı Kıbrıs Türk Sosyal Sigortalar (Değişiklik) Yasası ve 28/2017 sayılı Sosyal Güvenlik (Değişiklik) Yasası uyarınca düzenlenen “ Gecikmiş Prim Borçları ve Gecikme Zamlarının Ödeme Planı ile ilgili Kurallar” çerçevesinde işveren ve bağımsız çalışanların sigortalıların birikmiş prim borçlarını peşin ve taksitli ödeme planı çerçevesinde ödeme (yapılandırma) imkanı sağlamıştır.
Bu bağlamda söz konusu Değişiklik Yasasından yararlanarak Adis Yayıncılık Ltd (Havadis Fm), Yorum Yayıncılık Ltd ve Mavi Basın Yayın Ltd Sosyal Sigortalar Dairesi nezdindeki borçlarını yapılandırmıştır ve güncel gerilikleri bulunmamaktadır. Afrika Gazetesi, Cyprus Promedia Basın Yayın Ltd ve Direniş Basın Yayın Ltd gibi kuruluşlar aftan faydalanamamıştırlar.
Muhtelif tarihlerde Sosyal Sigortalar Dairesi Müdürlüğü tarafından yapılan teftişlerde 22 Ocak 2018 tarihinde A.N. Graphics Ltd (Kıbrıs Gazetesi) 16 Şubat 2018 tarihinde taahhüt vermiştir. 8 Ocak 2018 tarihinde Citypress Yayıncılık Ltd, 25 Ocak 2018 tarihinde Kanal T TV, 3 Mayıs 2018 tarihinde İnce Detay Kıbrıs Grafik Basın Yayın Ltd, 30 Ocak 2018 tarihinde Yeni Bakış Ticaret Ltd, 23 Ocak 2018 tarihinde NRG Yayıncılık ve Bilişim Hizmetleri Ltd ve 4 Mayıs 2018 tarihinde Demokrat Bakış Gazetesinde kayıtsız işçi tespit edilerek ihtar verilmiştir.
Söz konusu basın kuruluşları arasında kayıtlı ve/veya aktif çalışanı olmayan ancak Prim borcu veya İşveren borcu bulunan şirketler bulunmaktadır: Capitalcity Publishing Ltd (Radyo)’in işveren borcu, Cyprus Promedia Basın Yayın Ltd’in prim borcu, Direniş Basın Yayın Ltd’in prim borcu, Kıbrıslı Radyo TV Ltd’in işveren borcu, Morye Gazetecilik ve Matbaacılık Ltd’in prim borcu, Northern Network Medya Merkezi Ltd’in prim borcu, Replay Medya Ltd Radyo ve Gazete’nin işveren borcu, Toplumcu Ltd (Ortam Gazetesi)’nin prim borcu ve Yeni Çizgi Matbaacılık Ltd’in prim borcu bulunmaktadır.
Faaliyette olan bazı basın kuruluşlarının (Afrika Gazetesi (Prim borcu), Afrika Yayıncılık Ltd (İşveren borcu), Kıbrıs Yayıncılık Ltd (Prim borcu), Gadede (Kıbrıs) Ltd (prim borcu) ve KNK Global Medya Ltd’in (Prim borcu) Sosyal Sigortalar Dairesi Müdürlüğüne belirtildiği şekilde borçları bulunmaktadır.
Özgür Volkan Medya Ltd Şti (Kıbrıs Manşet)’in işyeri tescil kaydı yapılmamıştır ve/veya bulunamamıştır.
Estaş Şti Ltd, Özgür Volkan Medya Ltd Şti (Kıbrıs Manşet) yayınlarını internet üzerinden yapmaktadırlar.
Halkın Sesi Gazetesi aleyhine 45/2015 sayılı dava ikame edildiğinden gerekli değerlendirmeler söz konusu dava neticelendikten sonra yapılabilecektir.
İnce Detay Kıbrıs Grafik Basın Yayın Ltd’in işyerinde yapılan denetim neticesinde kayıtsız işçi ve prim borçları ile ilgili olarak 2014/626 nolu ihtar atılmıştır. Söz konusu işyerinin işçi kayıtları tamamlanmış olup prim borçları ödenmemiştir. 11/8/2015 tarihinde Sosyal Sigortalar Dairesi Müdürlüğü’ne taahhüt yapılmasına rağmen söz konusu şirket yaptığı taahhüte uymamıştır. Bunun neticesinde 56/2016, 57/2016, 58/2016, 59/2016 sayılı davalar hazırlanmış olmakla beraber söz konusu davalar mahkemeye intikal ettirilmemiştir.
KKTC Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İhtiyat Sandığı Dairesi’nin 16 Ocak 2018 tarihli yazısında İhtiyat Sandığı müfettişlerinin imkanlar doğrultusunda denetim yaptıklarını, bu denetimler kapsamında İhtiyat Sandığı müfettişlerinin yaptıkları bireysel teftişler yanında Sosyal Sigortalar Dairesi Müdürlüğü ve Çalışma Dairesi müfettişleri ile birlikte yaptıkları ortak teftişler bulunduğunu, müfettişler tarafından yapılan denetimler neticesinde yatırım borcu bulunan herhangi bir işveren tespit edildiğinde öncelikle diyalog yolu ile girişim yapıldığını ve/veya mevcut borçların vadelere bölünerek yapılandırılmasının sağlandığı belirtilmektedir.
İhtiyat Sandığı Dairesi’nden temin edilen bilgilere göre, Yenidüzen Gazetesi, Vatan Gazetesi, Star Kıbrıs Gazetesi, Diyalog Gazetesi, Kıbrıs TV, Kanal Sim, Genç TV, Ada TV, Diyalog TV ve Kanal T güncel yatırımlarını düzenli olarak yapan ve İhtiyat Sandığı Dairesi’ne herhangi bir borçları bulunmayan kuruluşlardır. Havadis Gazetesi ve Kıbrıs Postası’nın yatırım borcu olmakla beraber söz konusu borcu yapılandırdıktan ve/veya taksitlendirdikten sonra her iki Kuruluş ödemelerini düzenli olarak yapmaktadırlar.
Kıbrıs Gazetesi (Cyprus Today), Afrika Gazetesi, Halkın Sesi Gazetesi, Volkan Gazetesi, Detay Gazetesi, Yenibakış Gazetesi (sadece iki aylık yatırım eksikliği), Hakikat Gazetesi, Güneş Gazetesi, Ortam Gazetesi, Haberal Kıbrıslı ve Demokrat Bakış’ın geriye dönük yatırım borçları tespit edilmiş olup işveren aleyhine ilgili prosedür başlatılmıştır.
Halkın Sesi Gazetesi aleyhine dava açılmış olup hüküm alınmıştır. Mahkemede işlemleri devam etmektedir.
Kıbrıs Manşet ile Haberatör Gazetesi’nin İhtiyat Sandığı Dairesinde İşveren Kaydı bulunmamaktadır.
Kıbrıs Manşet ve Hakikat Gazetesinde kayıtsız olarak ikişer çalışan tespit edilmiş ve bu hususa bağlı olarak Dairenin araştırmaları devam etmektedir.
44/2007 sayılı Basın İş Yasası’nın 60’ıncı maddesi tahtında Çalışma Dairesi bu Yasa ile ilgili mevzuatın uygulanmasını izler ve denetler. Basın İş Yasası ile ilgili çalışanların yasal haklarına yönelik genel denetimler yapılmakla birlikte, ilgili işyerlerinde çalışanların bireysel olarak ihbar hattına verdikleri şikayetler veya Daireye yapılan yazılı şikayetler müfettişler tarafından değerlendirilmektedir. Çalışma Dairesi Müdürlüğü bu değerlendirme neticesinde şikayete konu yasal hakların verilmemesi durumunda Basın İş Yasasının ilgili hükümlerini uyguladıklarını belirtmektedirler. Elbette çalışanların mevzuatın uygulanmasındaki ihbar hattına veya yazılı olarak yaptıkları şikayetlerinin değerlendirilmesi gerekmektedir. Bu kapsamda sadece ihbar hattına yapılan şikayetlerin değerlendirilmesinin Yasanın kurallarının işverenler tarafından uygulanmasını sağlamaya yeterli olmadığı görülmektedir.
44/2007 sayılı Basın İş Yasası’nın 65’inci maddesi tahtında bu Yasa kurallarına aykırı davranan gerçek veya tüzel kişiler bir suç işlemiş olurlar. Böyle bir durumun tespit edilmesi halinde, tespiti yapan Daire müffettişi, Yasa kurallarına aykırı olan hususların düzeltilmesi için makul bir süre vererek, bu suçu işleyen işverenlere yazılı uyarıda bulunur. Bu süre bir ayı aşamaz. Verilen uyarıya rağmen durumun bu Yasa kurallarına uygun olarak düzeltilmemesi halinde, aykırı davranış içinde bulunan gerçek veya tüzel kişilere Daire Müfettişleri tarafından idari para cezası uygulanır. Cezanın tebliği tarihinden itibaren otuz gün sonunda idari para cezası ödemeyenler hakkında yargı işlemi başlatılması gerekmektedir. Benzer düzenlemeler 73/2007 sayılı Sosyal Güvenlik Yasası’nda ve keza 16/1976 sayılı Sosyal Sigortalar Yasası’nda da yer almaktadır.
Çalışma işleriyle görevli Dairenin görevleri Basın İş Yasası’nın 58’inci maddesinde düzenlenmiştir. Yasanın 58’inci maddesinde Çalışma Dairesinin bu Yasa kapsamındaki işyerleri ile ilgili bilgi toplayacağı ve hizmet akitlerinin yapılmasına yardımcı olacağı yer almaktadır. Dolayısıyle Çalışma Dairesi Müdürlüğünün her aşamada basın çalışanlarını izlemesi, yasal mevzuata ne kadar uyumlu çalıştıklarını tespit etmesi ve gerekli uyarıları yaparak ve/veya önlemleri alarak mağduriyetlerin oluşmasını önlemesi gerekmektedir. Bu görevin yerine getirilmesi, basın çalışanlarının mağduriyet yaşamamasını, şikayete gerek duymamasını, şikayet nedeniyle işine son verilmemesini ve işyerinde huzurlu çalışma ortamı yaratılmasına yardımcı olacaktır.
Netice itibarıyle, Çalışma Dairesi Müdürlüğü’nün, basın çalışanlarının Basın İş Yasası kapsamındaki haklarının korunması için gerekli takibi ve denetimi zamanında yapmadıkları veya yapamadıkları anlaşılmaktadır. Söz konusu denetimler zamanında yapılmadığı cihetle çok sayıda basın çalışanın mağdur oldukları, yasal haklarını kullanamadıkları, Sosyal Sigorta primlerindeki eksiklikleri giderilinceye kadar almaları gereken haklarını alamadıkları cihetle mağdur oldukları anlaşılmaktadır.
Basın İş Yasası’nda düzenlenen ve Çalışma Dairesi Müdürlüğü’nün görevleri arasında olan izleme ve denetleme görevinin tam ve düzenli olarak yapılabilmesi için Çalışma Dairesi Müdürlüğünde bulunan müfettiş kadrolarının ivedilikle artırılması ve doldurulması gerekmektedir. Müdürlük tarafından yapılacak düzenli takip ve denetim, prim borçlarının düzenli olarak ödenmesini sağlayacaktır ve yasal yükümlülüklerini yerine getirmelerine katkı koyacaktır.
Aralık 2017 tarihi itibarıyle 11 basın kuruluşunun Sosyal Sigortalar Dairesi Müdürlüğüne herhangi bir işveren veya prim borcu bulunmamaktadır. Toplam 27 basın kuruluşunun ise prim borcu ve/veya işveren borcu vardır. İşyeri tescili yaptırmayan bir basın kuruluşu tespit edilmiştir. İşverenlerin İhtiyat Sandığı Dairesine yükümlülükleri hakkında yapılan soruşturmaya göre ise, Ocak 2017 tarihi itibarıyle 10 basın kuruluşunun İhtiyat Sandığı Dairesine yatırımlarını düzenli olarak yaptığı, iki basın kuruluşunun borçlarını yapılandırdığı ve söz konusu borçlarını düzenli olarak ödedikleri saptanmıştır. 11 basın kuruluşunun ise geriye dönük yatırım borçları olması nedeniyle işveren aleyhlerinde ilgili prosedür başlatılmıştır. Yine iki basın kuruluşunun işveren kaydı bulunamamıştır veya yoktur.
Denetim, güvenilir bilgi sağlama işlevidir. Bu bağlamda denetlenen işyerlerinin ve/veya kuruluşların faaliyetlerinin verimliliği ve finansal yapısının durumu hakkında güvenilir bilgiler sağlamaktadır. Geçmiş yıllarda Sosyal Sigortalar Dairesi Müdürlüğü ve İhtiyat Sandığı Dairesi personel eksikliği nedeniyle ve/veya bu gerekçeyi ileri sürerek düzenli olarak denetim yapmadıkları görülmektedir. Bu amaç çerçevesinde söz konusu kontrol ve denetimlerin düzenli olarak yapılması, tespit edilen yasaya aykırılıkların gecikmeden takip edilmesi işverenleri ilgili Yasa kurallarına uyma konusunda daha titiz davranmaya yöneltecek ve basın çalışanlarının düzenli ve huzurlu bir ortam içerisinde çalışmalarını sağlayacaktır.
Emine Dizdarlı
Yüksek Yönetim Denetçisi
(Ombudsman)