27 Eylül 2016 tarihine kadar Lefkoşa Vakıf Anaokulu’nda kadrolu öğretmen olarak görev yapan Sayın Özen Topçu ve yine aynı okulda öğrenci velisi olan Sayın Mehmet Oytam Dairemize başvuruda bulunarak, Lefkoşa Vakıf Anaokulu Okul Aile Birliği ile okul idaresi tarafından öğrencilerden gayri yasal bir şekilde ücret talep edildiğini, 3 yaş öğrencilerin okula kabul edildiğini, okulun keyfi idare edildiğini, yasal olmayan istihdamlar yapıldığını ve/veya Milli Eğitim Yasası’na ve bu Yasaya bağlı ilgili Yasa ve Okul Aile Birlikleri ve Federasyonları Tüzüğü’ne uyulmadığını iddia etmişlerdir.
Yapılan başvurular üzerine konu, 38/1996 sayılı Yüksek Yönetim Denetçisi (Ombudsman) Yasası kuralları çerçevesinde incelenmiş ve ekte sunulan rapor hazırlanmıştır.
25/1985 sayılı Öğretmenler Yasası’nın 22 (1) maddesine göre Müdür, Müdür Muavini, Sorumlu Öğretmenler ve tek öğretmenli okullarda da görevli öğretmenler, görevli bulundukları okulların bağlı oldukları ilgili Daire Müdürü’ne karşı sorumlu yöneticilerdir. Müdür, Müdür Muavini, ve sorumlu öğretmenlerin görevli bulundukları okulun yönetim işlerini yürütmek, resmi evrak, istatistik, kayıt ve defterlerin tutulmasını ve korunmasını sağlamak, yönetici olduğu okulda görev yapan öğretmenlerin ve diğer personelin yapacağı görev ve işlerin yürütülmesini sağlamak ve onlar hakkında sicil düzenlemek, Eğitim ve Öğretim etkinlikleri ile diğer okul etkinliklerini düzenlemek ve ders programlarının uygulanmasını sağlamak, öğretmenlere sınıf ve dersleri belirlemek ve yürütecekleri okul etkinliklerini göstermek, görev yaptığı okulda uygulanan beslenme programının usulüne göre uygulanmasını sağlamak, gıda maddelerini korumak, öğrenci velileri ile eşgüdüm içinde yemeklerin hazırlanmasını sağlamak ve uygulamayı denetlemek, görevini aksatan ve görevine gelmeyen öğretmenlerle diğer okul personelinin durumlarını izlemek ve bağlı bulundukları daireye (müdürlüğe) bildirmek, eğitim, öğretim ve yönetim işleri ile ilgili değerlendirmelerde bulunmak, görüş ve önerilerini de içeren raporlar hazırlamak, okul ve öğrenci velileri arasında gerekli ilişkiyi kurmak, okul aile birliğinin çalışmalarına yardımcı olmak ve görevli bulunduğu okulun her türlü bina, tesis ve demirbaşını korumak ve korunmasını sağlamak gibi görev ve sorumlulukları vardır. Müdür, Müdür muavini ve sorumlu öğretmenler söz konusu görevleri KKTC Milli Eğitim ve Kültür Bakanlığı’nın yönerilerine uygun olarak yerine getirmekle yükümlüdürler.
Dairemize yapılan her iki başvurudaki şikayetler beş başlık altında özetlenebilir:
- Aidat/bağışların ödeme planı altında toplanması;
- 3 yaş öğrencilerinin okula kabul edilmesi;
- KKTC Milli Eğitim ve Kültür Bakanlığı’nın 4 yaş öğrencileri için İngilizce Farkındalık Eğitimi’ni müfredat kapsamına almamasına rağmen, bu eğitimin Okul İdaresi tarafından müfredata dahil edilmesi;
- Öğretmen yardımcılarının istihdamı;
- Lefkoşa Vakıf Anaokulu’nda öğle yemeği servis edilmemesine rağmen Diyetisyen istihdam edilmesi.
Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Anayasası’nın 59’uncu maddesi öğrenim ve eğitim hakkı ile ilgili kuralları düzenlemektedir. Bu madde tahtında kimse, öğrenim ve eğitim hakkından yoksun bırakılamaz. Her çocuk, kız erkek ayırımı yapılmaksızın on beş yaşına kadar zorunlu, on sekiz yaşına kadar ücretsiz öğrenim hakkına sahiptir.
KKTC Anayasası’ndaki söz konusu düzenlemeye rağmen Lefkoşa Vakıf Anaokulu’na kayıt yaptıran öğrencilerin velilerinden bağış/aidat adı altında zorla bağış/aidat alındığı ve söz konusu bağış veya aidatları ödemeyen ve/veya ödeyemeyecek durumda olan ailelerin çocuklarının okul kayıtlarının silindiği iddia edilmektedir.
Okul Aile Birliklerinin amaçları, okul ile işbirliği esasları, görev ve sorumlulukları ile uygulama yöntemleri 17/1986 sayılı Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Milli Eğitim Yasası’nın 51’inci maddesi tahtında düzenlenmiştir. Yasa’nın 51’inci maddesine göre, Okul Aile Birliklerinin kuruluş amacı, ilgili okul ile bu okula devam eden öğrencilerin aileleri arasında, öğrencilerin kişisel eğitim gereksinmelerinin karşılanmasında ve onların genel sorunlarının giderilmesinde maddi ve manevi katkılar sağlamak, okul ile aile arasında bir bağ oluşturarak ilişkilerin uyum içinde yürütülmesine yardımcı olmaktır. Bu amaca bağlı olarak, Okul Aile Birlikleri, toplumsal dayanışma ve yardımlaşma ilkeleri çerçevesinde, her türlü zorlayıcılıktan uzak kalınması koşuluyla, bağış kabul etmeye ve gelir getirici veya okul çevresine yönelik diğer sosyal faaliyetlerde bulunmaya yetkilidir.
Okul Aile Birlikleri ve Federasyonları Tüzüğü’nde de KKTC Milli Eğitim Yasası’nın 51’inci maddesine benzer bir düzenleme bulunmaktadır. Söz konusu Tüzüğün 10’uncu maddesine göre, Okul Aile Birliği Yönetim Kurulu, amaçları doğrultusunda etkinliklerde bulunmaya ve Okul Aile Birliği Genel Kurulu adına, toplumsal dayanışma ve yardımlaşma ilkeleri çerçevesinde, her türlü zorlayıcılıktan uzak kalmak koşuluyla, bağış kabul etmeye ve gelir getirici veya okul çevresine yönelik amaçlarına uygun diğer sosyal faaliyetlerde bulunmaya yetkilidir. Okul Aile Birliği Yönetim Kurulu yetkileri ve/veya amaçları dışında faaliyette bulunamaz.
17/1986 sayılı Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Milli Eğitim Yasası’nın 51’inci maddesinden ve Okul Aile Birlikleri ve Federasyonları Tüzüğü’nün 10’uncu maddesinden de anlaşılacağı üzere, Okul Aile Birlikleri, gönüllülük esasına bağlı kalmak kaydıyla yardım veya bağış toplayabilirler ve/veya gelir getirici faaliyet düzenleyebilirler. Ancak Okul Aile Birlikleri’nin bunu yaparken herhangi bir bağış/aidat ücreti belirleme ve/veya rutin olarak bağış/aidat toplama gibi herhangi bir yetkileri veya görevleri bulunmamaktadır. Halbuki Lefkoşa Vakıf Anaokulu’nda okula kayıt yapıldığı esnada orada hazır bulunan velilere aidat ödeme planı verilerek söz konusu bağış ve/veya para toplama işlemi gönüllülük esasından çıkartılıp zorunlu hale getirilmektedir.
Lefkoşa Vakıf Anaokulu’nun uygulamalarına göre, bahsi geçen okula kayıt yaptırmak isteyen öğrencilerin velilerinin Kıbrıs Türk Öğretmenler Kooperatifi Ltd. nezdinde bulunan hesaba Okul Aile Birliği tarafından ve/veya okul yetkilileri tarafından tespit edilen ve birinci taksit olarak belirtilen 360 Türk Lirası yatırılmadığı takdirde ve/veya okula kayıt yaptırmak isteyen veliler söz konusu meblağı yatırdıklarına dair Banka Dekontunu kayıt esnasında ibraz etmedikleri takdirde velilerin okula kayıt yaptırma olanakları bulunmamaktadır.
Başvuru sahibi Sayın Mehmet Oytam, 4 yaşındaki kızını Lefkoşa Vakıf Anaokulu’na yukarıda belirtilen uygulamaları yerine getirdikten sonra ve/veya Banka Dekontunu okul yetkililerine ibraz ettikten sonra kayıt ettirebilmiştir. Buna rağmen, Sayın Oytam okul yetkilileri tarafından ikinci taksit için arandığını ve ikinci taksiti ödememesi halinde okul üniformasının kendisine satılmayacağı hususunun bildirildiğini iddia etmiştir. Bu konuda okul tarafından dağıtılan bildiri Sayın Mehmet Oytam’ın iddiasını teyit eder niteliktedir.
Okul Aile Birliklerinin kuruluş amacı incelendiğinde ilgili okul ile okula devam eden öğrencilerin aileleri arasında, öğrencilerin kişisel gelişim, eğitim gereksinimlerinin karşılanmasında ve onların genel sorunlarının giderilmesinde maddi ve manevi katkılar sağlamak, okul ile aile arasında bir bağ oluşturarak ilişkilerin uyum içerisinde yürütülmesine yardımcı olmak vardır. Halbuki Lefkoşa Vakıf Anaokulu’nun uygulamalarına bakıldığında, okul yönetiminin KKTC Anayasası’na, KKTC Milli Eğitim Yasası’na ve ilgili Tüzük kurallarına aykırı davrandığı, ekonomik durumu aidat ödemeye müsait olmayan öğrencilerden veya bağış adı altında hiçbir ücret almaması gereken engelli öğrencilerden bağış adı altında zorla okul ücreti aldığı ve söz konusu aidatı ödeme imkanı olmayan öğrencilerin Anayasal bir hak olan eğitim ve öğretim hakkından mahrum bırakıldıkları tespit edilmiştir. Bu nedenle Lefkoşa Vakıf Anaokulu’nda “her türlü zorlayıcılıktan uzak kalmak koşuluyla” toplanması gereken bağışların okul ücreti olarak toplandığını söylemek uygun olacaktır. Lefkoşa Vakıf Anaokulu’nun ve Okul Aile Birliği’nin aidat ödemeyen öğrencilere duyarsız kalmaları, bağış/aidat ödemeyi zorunlu kılan uygulamalara göz yummaları veya aidat ödeyemeyecek olan öğrencilerin okuldan uzaklaştırılmalarına göz yummaları görevlerini layıkı ile yerine getirmediklerinin bir göstergesidir.
KKTC Milli Eğitim ve Kültür Bakanlığı’nın görevleri arasında eğitim ve öğretim hizmetlerini düzenlemek, yürütülmesini takip etmek ve okulların denetlenmesini yapmak vardır.
Okullarda yeterli denetim olmamasına bağlı olarak maddi yönden sıkıntı çeken okullar kendi bütçelerini yaratma yolunu seçmektedirler. Lefkoşa Vakıf Anaokulu’na ait cari ve vadeli hesapların Ekim 2016 tarihinde toplam bakiyesi takriben 43,000 (kırk üç bin) Türk Lirası tutarındadır. Lefkoşa Vakıf Anaokulu Okul Aile Birliği’ne ait cari hesabın ise Ekim 2016 tarihindeki bakiyesi 26,000 (Yirmi altı bin) Türk Lirasıdır. Bu miktarlar aidat ödeme zamanları çoğalmaktadır. 2015-2016 Eğitim-Öğretim Yılı’nda Lefkoşa Vakıf Anaokulu toplam 93,000 (doksan üç bin) Türk Lirası gelir elde ederken takriben 67,000 (altmış yedi bin) Türk Lirasi tutarında bir gideri olmuştur.
17/1986 sayılı Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Milli Eğitim Yasası’nın 56’ncı maddesi uyarınca okul kantinlerinden ve okul bahçelerinden ve benzeri okul etkinlikleri sonucu elde edilen gelirler, Bakanlığın gözetim ve denetimi altında ilgili okul müdürlüklerinde eğitim amaçları için kullanılabilir. Bu gelirlerin %15’ini aşmayacak bir orana tekabül eden bir miktarı Bakanlık emrinde tutabilir.
Görülebileceği üzere, Yasa’nın 56’ncı maddesi okulların gelir getirici faaliyetlerinin ne olduğunu açıkça tanımlamaktadır. Lefkoşa Vakıf Anaokulu’nun bu maddede tanımlanan faaliyetlerin dışında kıyafet, kitap ve dergi satışından da gelir elde ettiği görülmektedir.
17/1986 sayılı Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Milli Eğitim Yasası’nın 27’nci maddesinin 2’nci fıkrası tahtında anaokullarına bağlı ana sınıfları ile uygulama sınıflarına o yılın 31 Aralık gününden önce 4 yaş veya beş yaşını tamamlayan öğrenciler kabul edilir. Lefkoşa Vakıf Anaokulu bu düzenlemeye aykırı olarak okula 3 yaş grubu öğrenci kabul etmiştir. Okul Aile Birlikleri ve Federasyonları Tüzüğü uyarınca Okul Aile Birliği Yönetim Kurulu Başkanlığı sadece bir dönem için yapılabilmektir. Buna rağmen 3 yaşındaki kızını Lefkoşa Vakıf Anaokulu’na kaydını yaptıran Sayın Türker Yiğitcan iki dönem Yönetim Kurulu Başkanlığı yapmıştır. “Misafir Öğrenci” adı altında yapılan bu kayıtlar Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Milli Eğitim Yasası’na aykırıdır. KKTC Milli Eğitim ve Kültür Bakanlığı iki yıl süre ile söz konusu kayıtlardan haberdar edilmediği gibi söz konusu kayıtların Milli Eğitim ve Kültür Bakanlığı tarafından da denetlenmediği anlaşılmaktadır.
KKTC Milli Eğitim ve Kültür Bakanlığı 4 yaş grubu öğrencileri için “İngilizce Farkındalık Eğitimi”ni müfredata dahil etmemiştir. Bu nedenle Talim Terbiye Dairesi Müdürlüğü’nün “İngilizce Farkındalık Eğitimi” için önerdiği bir kitap bulunmamaktadır. Buna rağmen Lefkoşa Vakıf Anaokulu’nda bu eğitimin verilmesini amaçlayan bir kitabın velilere önerildiği ve özel bir kırtasiyeden temin edilmesi gerektiği bildirilmiştir. Lefkoşa Vakıf Anaokulu’ndaki bu tür uygulamaların varlığı, okulun keyfi idare edildiği ve KKTC Milli Eğitim ve Kültür Bakanlığı’nın denetim görevini gerektiği gibi yerine getirmediği, Milli Eğitim ve Kültür Bakanlığı tarafından hazırlanan müfredatın okullarda uygulanıp uygulanmadığının kontrol edilmediği sonucuna varılmıştır.
Dairemize yapılan başvuruda Lefkoşa Vakıf Anaokulu Okul Aile Birliği’nin ve/veya söz konusu okulun müdürü Sayın Suna Elcil’in öğretmen yardımcıları istihdam ettiği iddia edilmiştir. Bu iddialar Dairemiz tarafından soruşturulmuş ancak KKTC Milli Eğitim ve Kültür Bakanlığı’nın bu konu ile ilgili iddiaları Kamu Hizmeti Komisyonu’na havale ettiğinden bulgularımızı şu an için açıklama olanağımız bulunmamaktadır.
Yine Lefkoşa Vakıf Anaokulu’na Okul Aile Birliği tarafından diyetisyen istihdam edildiği tespit edilmiştir. KKTC Milli Eğitim ve Kültür Bakanlığı hafta içi 12:40’a kadar eğitim veren ve öğle yemeği servis edilmeyen Lefkoşa Vakıf Anaokulu’nda diyetisyen kadrosu bulunmadığını belirtmiştir. Bu durumda Okul İdaresi ve/veya Okul Aile Birliği Yönetim Kurulu Okul Aile Birlikleri ve Federasyonları Tüzüğü’nün 13’üncü maddesine aykırı hareket ederek yetkilerini aşmıştır.
Netice itibarıyla, KKTC Milli Eğitim ve Kültür Bakanlığı’nın okullara yeterli bütçe ayırmaması sonucunda ve/veya KKTC Milli Eğitim ve Kültür Bakanlığı’nın bütçesinin yetersiz olması nedeniyle kendi bütçelerini yaratan okullar, denetim dışı kazanç elde etmekte, elde ettikleri kazancı diledikleri gibi kullanmakta ve özerkliklerini ilan etmektedirler. Okula gelir sağlamak adına Okul Aile Birlikleri ve/veya Okul İdaresi, ücretsiz eğitimin Anayasal bir hak olduğu ülkemizde KKTC Anayasası’na aykırı olarak öğrencilerden (buna engelli öğrenciler de dahil olmak üzere) bağış adı altında okul ücreti alma ve okul yaş grubu dışında öğrenci kayıt etme gibi yasal olmayan işlemlere imza atmaktadırlar ve/veya söz konusu işlemlerin yapılmasına göz yummaktadırlar. KKTC Milli Eğitim ve Kültür Bakanlığı, maddi yetersizlik nedeniyle, okullarını kendi paralarını kazanma yoluna sevk etmekte ve bu sebepler nedeniyle mevzuata aykırı işlemler yapılmasına göz yummak zorunda kalmaktadır. Bunun neticesinde de denetim mekanizmasını düzgün bir şekilde çalıştıramamaktadır. KKTC Milli Eğitim ve Kültür Bakanlığı, bu tür faaliyetlere kayıtsız kalması halinde, okullardaki etkinliğini ve/veya denetim gücünü kaybetme noktasına gelecektir.
KKTC Milli Eğitim ve Kültür Bakanlığı 17/1986 sayılı Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Milli Eğitim Yasası ile düzenlenen milli eğitim sisteminin usule uygun işleyişinden birinci derecede sorumlu olduğunun bilinciyle hareket etmesi ve özellikle zorla bağış toplanması hususunda yapılan şikayetlerin soruşturulması gerekmektedir. Bu bağlamda, gelecek nesilleri yetiştiren eğitim kurumlarının faaliyetlerinin daha etkin bir şekilde denetlenmesi, ilgili mevzuata uymalarının sağlanması, özerk birer kurum gibi davranmalarının önüne geçilmesi ve okullara yeterli bütçe ayrılmasıyla mevcut sorunların ortadan kalkacağı kanaatindeyim.
Emine DİZDARLI
Yüksek Yönetim Denetçisi
(Ombudsman)