Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC) Washington Temsilciliği’nde görevli Özgür Ezel, vize yenilemek maksadıyla KKTC’ye zorunlu olarak yapacağı seyahat öncesi KKTC Dışişleri Bakanlığı, Dışişleri Dairesi Genel Müdürlüğü’ne bir dilekçe göndererek, görevinin devamı için gerekli olan söz konusu zorunlu seyahatin uçuş masraflarının Dışişleri Bakanlığı tarafından ödenmesini talep ettiğini ancak talebinin reddedildiğini iddia ederek Dairemize başvurmuş ve konunun soruşturulmasını talep etmiştir.
Yapılan başvuru üzerine mezkur konu, 38/1996 sayılı Yüksek Yönetim Denetçisi (Ombudsman) Yasası kuralları çerçevesinde incelenmiş ve ekte sunulan rapor hazırlanmıştır.
Amerika Birleşik Devletleri New York ve Washington Temsilciliklerinde görevli merkezden tayinli personel ile aile bireylerinin Amerika Birleşik Devletleri’nde ikametlerini, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi’ne akredite Amerika Birleşik Devletleri Büyükelçiliği tarafından verilen “B-1” vizesi ile mümkün olmaktadır. Söz konusu vizenin süresi iki yıl olup, yenileme işlemi Amerika Birleşik Devletleri’nde yapılamamaktadır. Dolayısıyla, diplomat ve ailelerinin ikametlerine devam edebilmeleri için vizenin ilk alınma yeri olan ülkemize seyahat etmek zorunda kalmaktadırlar. Görevin devamı için zorunlu olan bu seyahat masrafının, KKTC Dışişleri Bakanlığı’na yapılan tüm dilekçe ve soruna çözüm içerikli bilgilendirme yazılarına rağmen, uzun yıllardır görev yapan diplomatlar tarafından karşılandığı tespit edilmiştir.
KKTC Washington Temsilciliği’nde görevli II. Derece 2. Sekreter Sayın Özgür Ezel, 1 Kasım 2017 tarihinde Dışişleri Dairesi Genel Müdürlüğü’ne bir dilekçe göndererek, iki yıl süreli Amerika Birleşik Devletleri vizesinin geçerliliğinin sona ereceği cihetle KKTC’ye zorunlu olarak seyahat etmesi gerektiğini, görevinin devamı için zorunlu ve alternatifi olmayan bu seyahatten doğacak uçak bileti masrafının ödenmesini talep etmiştir. Söz konusu dilekçe Washington Temsilciliği tarafından Dışişleri Dairesi Genel Müdürlüğü’ne gönderilmiş ve KKTC Dışişleri Dairesi Genel Müdürlüğü 2 Kasım 2018 tarihli yazı ile görüşünü bildirmiştir. KKTC Dışişleri Bakanlığı Dışişleri Dairesi Genel Müdürlüğü tarafından Washington Temsilciliği’ne gönderilen ve Sayın Ezel’in talebine yanıt niteliğindeki yazıda, seyahat masraflarının karşılanmasının mümkün olmadığını, söz konusu masrafların karşılanması ile ilgili yasal bir mevzuat bulunmadığı ve yasal boşluğun giderilmesi yönündeki çalışmaların da neticelenmediği ifade edilmektedir.
Yapılan araştırmada Dışişleri Dairesi Genel Müdürlüğü’nün 16 Eylül 2015 tarihinde KKTC Sayıştay Başkanlığı’ndan konu masrafların ödenmesi ile ilgili görüş talep ettiği ve Sayıştay Başkanlığı’nın 22 Aralık 2015 tarihinde görüşünü bir yazı ile KKTC Dışişleri Dairesi Genel Müdürlüğü’ne ilettiği tespit edilmiştir. Söz konusu mütalaada KKTC Sayıştay Başkanlığı, KKTC New York ve Washington Temsilciliklerinde görevli personelin, vizelerini uzatmak amacıyla KKTC’ye yapacakları geliş-dönüş masraflarının KKTC Dışişleri Dairesi Bütçesi’nden karşılanmasının mevzuat kapsamında olmadığını, bahse konu masrafların ancak Yurt Dışında Görev Yapan Dışişleri Dairesi Personeline Verilecek Ek Ödenekler Tüzüğü’nde yapılacak tadilatla mümkün olabileceğini belirtmiştir.
KKTC Sayıştay Başkanlığı KKTC Anayasası’nın 132’inci maddesi tahtında oluşturulan mali denetim organıdır ve kamu gelir ve giderlerini denetleyerek sonuçlarını bir raporla Cumhuriyet Meclisi’ne ve Bakanlar Kurulu’na bildirir. Diğer yandan 45/1987 sayılı Bütçe Dairesi (Kuruluş, Görev ve Çalışma Esasları) Yasası çerçevesinde bütçe ve kesin hesap yasa tasarıları ile gerekçelerini hazırlamak, bütçe uygulamalarını yapmak ve denetlemek, genel, katma ve özel bütçelerin uyumluluğunu sağlamak, bütçelerin, kalkınma plân ve programları ile uygunluğunu sağlamak, ek ödenek ve olağanüstü ödenek işlemleri ile ödenek aktarma işlemlerini yapmak ve gider artırıcı öneriler ile yasa tasarılarını inceleyerek görüş belirtmek amacıyla Bütçe Dairesi kurulmuştur. Bu çerçevede, bütçenin doğru uygulanmasından birinci derecede sorumlu KKTC Sayıştay Başkanlığı değil KKTC Maliye Bakanlığı, Bütçe Dairesidir.
Yapılan soruşturmada 2015 yılından önce New York ve Washington’da Temsilci olarak görev yapan diplomatların bahse konu masraflarının Bakanlar Kurulu Kararları ile ödendiği görülmektedir. KKTC Dışişleri Bakanlığı Dairesi Genel Müdürlüğü 2015 yılında görüş almaya neden olan gelişmeyi, Maliye Bakanlığı ile sözlü istişare neticesinde bir tereddüt hasıl olduğunu ve bahse konu masrafların Bakanlar Kurulu Kararları ile Yurtdışı Sürekli Görev Yollukları kaleminden karşılanmasını yürürlükteki mevzuata uygunluğunu teyit etmenin hedeflendiği şeklinde açıklamıştır.
Sayın Özgür Ezel’in şikayetine konu olan masraflar, KKTC Sayıştay Başkanlığı tarafından 55/2002 sayılı Yurt Dışında Görev Yapan Personelin Kadroları ve Yurt Dışı Görev Ödenekleri Yasası’nın 14’üncü maddesi tahtında düzenlenen Yurt Dışında Görev Yapan Dışişleri Dairesi Personeline Verilecek Ek Ödenekler Tüzüğü kapsamında değerlendirilmiştir. Bir başka deyişle, KKTC Dışişleri Bakanlığı bu konudaki görüşü Bütçe Dairesi’nden alması gerekirken, KKTC Sayıştay Başkanlığı’ndan talep etmiştir.
Analitik Bütçe Sisteminde Ödeneklerin Ekonomik Sınıflandırılmasına İlişkin Rehber “F Cetveli”nde (Eko-Rehber) 03.3.4.01-Yurtdışı Sürekli Görev Yollukları, yurt dışına veya yurt dışındaki atamalarda yapılacak ödemeler (yurt dışı yolculuğunun zorunlu kıldığı belge ve işlem giderleri dahil) olarak tanımlanmaktadır. Dolayısıyla, bahse konu masraflar Yurtdışı Sürekli Görev Yollukları kaleminden ödenebilmektedir. Nitekim, KKTC Maliye Bakanlığı Müsteşarı ve dönemin Bütçe Dairesi Müdürü Sayın Cengiz Çoli de söz konusu zorunlu seyahat masraflarının KKTC Dışişleri Bakanlığı’nın önerisi üzerine alınan Bakanlar Kurulu Kararları ile Bakanlar Kurulunca belirlenen miktarlarda Yurtdışı Sürekli Görev Yollukları ödeneği kapsamında ve Maliye Bakanlığı’nın Bakanlar Kurulu Genel Sekreterliği’ne mali yönden verdiği uygunluk görüşü ile yıllardır Yurtdışı Sürekli Görev Yollukları kaleminden ödendiğini belirtmiştir. Hal böyleyken, KKTC Dışişleri Bakanlığı, bu konudaki kuralları hatalı yorumlayarak Amerika Birleşik Devletleri’ne görevlendirilen diplomatların uzun bir zaman mağdur olmasına neden olmuştur.
Yapılan soruşturmada Amerika Birleşik Devletleri haricindeki bir ülkeye görevlendirilen diplomatların ve aile bireylerinin vize masraflarının, vize almak için özellikle Ankara’ya yapılan seyahatlerin, Bakanlar Kurlu Kararları ile Yurtdışı Sürekli Görev Yollukları kaleminden ödendiği tespit edilmiştir. KKTC Dışişleri Bakanlığı, KKTC Sayıştay Başkanlığı’nın yazısını vize uzatmak maksadıyla KKTC’ye yapılacak geliş-dönüş masraflarının bütçeden karşılanamayacağı yönünde görüş belirttiğini, bu nedenle ilk defa vize alacak olanlar ile vize uzatacaklar arasında bir ayrım yapıldığını söylemektedir. KKTC Dışişleri Bakanlığı diplomatları, hem Amerika Birleşik Devletleri’ndeki Temsilciliklere hem de diğer ülkelerdeki Temsilciliklere 15/2013 sayılı Dışişleri Dairesi (Kuruluş, Görev ve Çalışma Esasları) Yasası tahtında görevlendirilmektedir ve bu Yasa tahtında Amerika Birleşik Devletleri ve başka ülkeler arasında bir ayrım yapılmamaktadır. KKTC Brüksel Temsilciliği’ne görevlendirilen bir diplomatın Belçika’nın Ankara Büyükelçiliği’ne vize almak amacıyla yapacağı seyahatin masrafları Bakanlar Kurulu Kararı ile karşılanmaktadır. Amerika Birleşik Devletleri’nin New York veya Washington Temsilciliklerinde görevlendirilen diplomatların vize işlemleri ise Güney Kıbrıs Rum Yönetimi’e akredite Amerika Birleşik Devletleri Büyükelçiliği’nden yapılabilmektedir. Söz konusu seyahat masrafları sadece vizenin uzatılması sürecinde doğmaktadır. Her iki durumda da, 15/2013 sayılı Dışişleri Bakanlığı (Kuruluş, Görev ve Çalışma Esasları) Yasası tahtında görevlendirilen diplomatların görev yerlerine ulaşmaları ve bu Yasa çerçevesinde belirlenen sürelerde görevlerini ifa edebilmeleri için bu seyahatler zorunludur ve aralarında bir fark yoktur.
Bununla birlikte, yapılan soruşturmada, KKTC Dışişleri Bakanlığı yetkililerinin 2015 yılı içerisinde Güney Kıbrıs Rum Yönetimi’ne akredite Amerika Birleşik Devletleri Büyükelçiliği nezdinde girişimlerde bulunduğu ve bu çerçevede KKTC diplomatlarına özel Amerika Birleşik Devletleri vize uygulamalarında ayrıcalık talep edildiği tespit edilmiştir. Ancak yapılan bu girişimler KKTC diplomatlarının zorunlu seyahat sorununa bir çözüm amaçlamamaktadır. Şöyle ki, KKTC Dışişleri Bakanlığı, diplomatların ve ailelerinin yaz tatillerini geçirmek üzere KKTC’ye seyahat ettikleri dönemde vize sürelerini uzatmaları yönünde Güney Kıbrıs Rum Yönetimi’ne akredite Amerika Birleşik Devletleri Büyükelçiliği nezdinde girişimde bulunmuştur. Ancak, bu geçici çözümde diplomatların ve ailelerinin tatillerini sadece KKTC’de geçirebilecekleri varsayımından yola çıkıldığı görülmektedir. Kamu çalışanlarının gerek 7/1979 sayılı Kamu Görevlileri Yasası’nda, gerekse bu Yasa tahtında düzenlenen 2001 İzinlerin Kullanımı ve Uygulanacak Yöntemle İlgili Usul ve Esaslar Tüzüğü’nde veya 15/2013 sayılı Dışişleri Dairesi (Kuruluş, Görev ve Çalışma Esasları) Yasası’nda Yurtdışı Uygulama Birimlerinde görev yapan Dışişleri personeline, tatillerinde KKTC’ye gelme zorunluluğu getirmemektedir. Bu bağlamda, Amerika Birleşik Devletleri haricinde görev yapan personel ve ailesinin tatillerini istedikleri ülkede geçirme özgürlüğü varken, New York ve Washington Temsilciliklerinde görevli Dışişleri personeli ve aileleri tatillerini Kuzey Kıbrıs’ta geçirmek zorunda kalmakta, üstelik bu zorunluluğun masrafını üstlenmektedirler.
Ayrıca, Temsilciliklerde görevli personelin vize yenileme maksadıyla Kuzey Kıbrıs’a yaptıkları ziyaretlerin Dışişleri Dairesi Mali Yılı Bütçesi altında yer alan “Yurtdışı Sürekli Görev Yollukları” 04-04-01-1-3-1-03-3-4-01 kaleminde ödenmesi yönünde Bakanlar Kurulu Kararları mevcutken, aynı dönemde bahse konu Temsilciliklerde görev yapmakta olan meslek memurları ve ailelerinin de benzeri masraflarının ödenmediği tespit edilmiştir. Benzer şekilde, bahse konu kalemden bazı diplomatların seyahat belgelerinin ödenmesi yönünde Bakanlar Kurulu Kararları alınırken, bazı diplomatlar için bu yönde bir girişim yapılmadığı saptanmıştır. Bu bağlamda, bazı diplomatlar için Bakanlar Kurulu Kararı alınması yönünde Dışişleri Bakanlığı tarafından önerge verilirken, benzer durumdaki diplomatlar için aynı yöntemin izlenmemiş olmasının İdare’nin personeline eşit davranmadığı ve ayrıcalık yaptığı görülmektedir. Bu durum gerek KKTC Anayasası’nın Eşitlik ilkesini düzenleyen 8’inci maddesine gerekse de 27/2013 sayılı İyi İdare Yasası’nın “İdare, eşitlik ilkesine ve ayrımcılık yasağına uygun davranmakla yükümlüdür” şeklinde düzenlenen 6’ıncı maddesinin 2’nci fıkrasında düzenlenen ayırımcılık yasağına aykırı olduğu görülmektedir.
Bu durumdan da anlaşılacağı üzere, nasıl bir düzenleme yapılırsa yapılsın, anılan personel ve ailelerinin vize yenilemek maksadıyla her hal ve şartta ülkemize seyahat etme zorunluluğunun ortadan kalkmayacağı anlaşılmaktadır. Buna rağmen Dışişleri Bakanlığı, “siyasi konjonktür” değişir diye Yurt Dışında Görev Yapan Dışişleri Dairesi Personeline Verilecek Ek Ödenekler Tüzüğü’nde 3 yıl gibi bir süre değişiklik yapmadığı tespit edilmiştir.
Dışişleri Dairesi Genel Müdürlüğü’nün Yurtdışı Uygulama Birimlerinde görevli personelinin tüm ödemelerini 55/2002 sayılı Yurt Dışında Görev Yapan Personelin Kadroları ve Yurt Dışı Görev Ödenekleri Yasası’nın 14’üncü maddesi tahtından düzenlenen Yurt Dışında Görev Yapan Dışişleri Dairesi Personeline Verilecek Ek Ödenekler Tüzüğü çerçevesinde değerlendirilmesi hatalıdır. Bahse konu Tüzük, 6 Haziran 2018 tarihinde yapılan tadilattan önce, sadece eğitim ve kira ödemelerini kapsamaktaydı. Dolayısıyla halihazırda bu kalemler dışında yapılan ödemeler söz konusu Tüzük çerçevesinde değerlendirilmemekteydi. Eğer eğitim ve kira harici ödemeleri de söz konusu Tüzük kapsamında değerlendirecek olursak bugüne kadar yapılan eğitim ve kira harici ödemelerin hangi yasal çerçevede yapıldığı sorusunu sormamız gerekmektedir. Eğer tüm harcamaları söz konusu Tüzük kapsamında değerlendirecek olursak, eğitim ve kira harici harcamaların gayrı yasal olması gerekir ki bu durum da mümkün değildir.
Netice itibarıyla, 6 Haziran 2018 tarihinde, 55/2002 sayılı Yurt Dışında Görev Yapan Personelin Kadroları ve Yurt Dışı Görev Ödenekleri Yasası’nın 14’üncü maddesi tahtından düzenlenen Yurt Dışında Görev Yapan Dışişleri Dairesi Personeline Verilecek Ek Ödenekler Tüzüğü’nde tadilat yapılmıştır. Bu bağlamda “Ek Ödenek” tefsiri “Ek Ödenek” Dışişleri Dairesi (Kuruluş, Görev ve Çalışma Esasları) Yasası tahtında Yurt Dışı Uygulama Birimlerinde görev yapan Dışişleri Dairesi Personeline yurt dışı görev ödenekleri yanında kira, eğitim, ve yurt dışı görev gereğince şahsı ve ailesi (eş ve çocuk) için vize almak ve yenilemek amaçlı (vize, sağlık raporu, zorunlu seyahat masrafı, çalışma izni masrafı, oturma izni masrafı, kimlik kartı çıkarma masrafı, muhaceret izni masrafı, sponsorluk sertifikası masrafı)doğan zorunlu giderlerine katkı sağlamak üzere verilen ve Bakanlığın önerisi üzerine Bakanlar Kurulunca belirlenen toplu ödeneği anlatır” biçimde tadil edilmiştir. Bu çerçevede, 6 Haziran 2018 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren tadilat tahtında Yurt Dışı Uygulama Birimlerinde görev yapacak olan Dışişleri Personelinin vize masrafları, vize masraflarından doğan giderlerin Bakanlar Kurulu Kararı doğrultusunda ödenmesi öngörülmüştür. Böyle bir uygulama bu güne kadar meydana gelen eşitsizliği ve/veya kişiler arasında yapılan ayrımcılığı ortadan kaldıracaktır.
Emine DİZDARLI
Yüksek Yönetim Denetçisi
(Ombudsman)