Dairemize başvuruda bulunan Sayın Bahire Uzman, Gökkuşağı Sokak, Emek Villaları No:2, Bellapais, Girne Bölgesinde bulunan evinin karşısındaki iki katlı binanın üst katında konuşlandırılan iki adet baz istasyonunun radyasyon yaydığını, mezkur istasyonların sağlığı olumsuz yönde etkilediğini, söz konusu baz istasyonlarının ölçümlerinin kalibrasyonu yapılmamış ve/veya kalibrasyon süresinin geçmiş cihazlarla yapıldığını, baz istasyonları tarafından elektromanyetik dalgalar, baz istasyonlarının kurulu olduğu bölgelerde yaşayanlarda tedirginlik yarattığı ve insanlar üzerindeki sağlık etkileri nedeniyle mezkur baz istasyonlarının kaldırılması gerektiğini iddia ederek konunun soruşturulmasını talep etmiştir.
Sayın Bahire Uzman ülkemizde artan kanser vakalarının en başta gelen nedenlerinden birinin baz istasyonlarının olduğunu, bölge halkı olarak durumdan son derece endişe duyduklarını, kendilerini güvende hissetmediklerini, bu nedenle evinin karşısında bulunan iki baz istasyonunun kaldırılmasıyla ilgili KKTC Başbakanlığı’na ve keza KKTC Ulaştırma ve Bayındırlık Bakanlığı’na yaptığı dilekçeler neticesinde ölçümlerin yapıldığını, söz konusu ölçümlerin normal değerler arasında çıkması sonucunda bu taleplerinin reddedildiğini iddia etmiştir.
6/2012 sayılı Elektronik Haberleşme Yasası’nın amacı elektronik haberleşmeyi düzenlemek için bağımsız bir organın kurulması, elektronik haberleşme sektöründe, düzenleme ve denetleme yoluyla etkin rekabetin tesisi, tüketici hak ve menfaatlarının gözetilmesi ve bunlara ilişkin usul ve esasların belirlenmesidir.
6/2012 sayılı Elektronik Haberleşme Yasasının (21/2014 ve 39/2016 sayılı değişiklik yasalarıyla değiştirilmiş ve birleştirilmiş şekliyle) 15’nci maddesi Bilgi Teknolojileri ve Haberleşme Kurumu’nun Görev ve Yetkilerini düzenlenmektedir. Kurumun görev ve yetkileri arasında elektronik haberleşme sektöründe faaliyet gösterenlerin mevzuata uymasını izlemek, denetlemek veya denetlettirmek, konu ile ilgili usul ve esasları belirlemek, aykırılık halinde mevzuatın öngördüğü işlemleri yapmak ve idari para cezalarını ve diğer yaptırımları uygulamak vardır. Söz konusu Yasa’nın 15’inci maddesinin 15’inci fıkrası tahtında Kurum kanallar ve frekans bantlarının kullanımı ve iletilen elektromanyetik sinyallerin teknik ve operasyonel özellikleri hakkında genel ölçümler yapmak ve bunları kontrol etmek ve denetlemekle görevlidir.
Bilgi Teknolojileri Haberleşme Kurumu Başkanı Sayın Kadri Bürüncük’ün 25 Aralık 2017 tarihli yazısında Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde kurulacak olan baz istasyonlarının Bilgi Teknolojileri Haberleşme Kurumu tarafından izinlendirilmesinin 6/2012 sayılı Elektronik Haberleşme Yasası altında yapılan Telsiz Tüzüğü’ndeki kurallar uyarınca yapıldığını, mezkur Tüzüğe göre izinlendirilmiş ve faaliyete başlamış bir istasyonun elektromanyetik alan şiddeti ölçümü, istasyonun aktif hale getirilmesine takriben 30 iş günü içerisinde Kurum’un yetkili personeli tarafından güncel kalibrasyona sahip cihazlar kullanılarak yapıldığını, ilgili ölçümde alınan değerlerin limit değerler dahilinde olması durumunda Kurum tarafından istasyon için güvenlik sertifikası düzenlendiğini, istasyon bazında yapılan ölçümlerin yanı sıra Kurum tarafından belirli zamanlarda ada genelinde ölçümler yapılarak istasyonlarının ölçümlerinin gerçekleştirildiğini, Beylerbeyi’nde bulunan istasyona ait en güncel ölçümün 13 Aralık 2017 tarihinde yapıldığını, ölçümde kullanılan cihazların kalibrasyon sertifikalarının bulunduğunu, üretici firmanın her iki yılda bir bu cihazların kalibre edilmesini tavsiye ettiğini ve bu doğrultuda cihazların düzenli bir şekilde kalibre edildiğini belirtmiştir.
Bilgi Teknolojileri ve Haberleşme Kurumu elektromanyetik alan maruziyetinde sınır değerleri belirlenmesi konusunda Dünya ve Avrupa ülkelerinin referans olarak aldığı kurumların başında olan Dünya Sağlık Örgütü (WHO-World Health Organization), Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO-International Labour Organization) ve bağımsız bilim insanlarından oluşan bir araştırma kuruluşu olan Uluslararası İyonlaştırıcı Olmayan Radyasyondan Koruma Komisyonu (ICNIRP-International Commission on Non-lonizing Radiation Protection)’ın standart ve sınır değerlerini benimsemiştir.
Bilgi Teknolojileri ve Haberleşme Kurumu International Commission on Non-lonizing Radiation Protection kriterlerini ve/veya belirlediği sınır değerlerini benimseyerek 2013-İK/BTHK-21.48 numaralı Kurul Kararı ile referans alınmasına karar vermiştir. Bu hususa bağlı olarak kararda Bilgi Teknolojileri Haberleşme Kurumu çevre ve insan sağlığını dikkate alarak, ihtiyati tedbir açısından tek bir cihaz için International Commission on Non-lonizing Radiation Protection’nın belirlediği limit değerinin dörtte birini aşmayacak şekilde önlemlerini almakta ve denetimlerini gerçekleştirmektedir.
Girne-Beylerbeyi’nde Sayın Bahire Uzman’ın konutunun karşısındaki binanın üzerinde bulunan baz istasyonlarından biri Vodafone Mobile Operations ltd.’e diğeri ise Kıbrıs Mobile Telekominikasyon Ltd.’e aittir. Gerekli izinler Vodafone Mobile Operations Ltd.’e 21 Şubat 2014 tarihinde ve Kıbrıs Mobile Telekominikasyon Ltd.’e 5 Ocak 2015 tarihinde verildiği tespit edilmiştir. Yürütülen soruşturma kapsamında 13 Aralık 2017 tarihinde her iki baz istasyonunun bulunduğu bölgede Bilgi Teknolojileri ve Haberleşme Kurumu’nda görevli Şebeke Kontrol Uzmanı Sayın Salih Kocadal, Yüksek Yönetim Denetçisi (Ombudsman) Dairesinde görevli Denetçi Mustafa Fadıloğluları’nın hazır olduğu bir sırada muhtelif yerlerde 18 adet ölçüm gerçekleştirmiştir. İlgili bölgede yapılan her ölçümde “Manyetik Alan Şiddeti”, “Elektrik Alan Şiddeti” ve “Ölçülen Güç Yoğunluğu” ayrı ayrı tespit edilerek değerlendirilmiştir. Ölçüm neticesinde tüm değerlerin normal olarak kabul edilen değerlerin altında olduğu ve/veya herhangi bir limit üstü değer tespit edilememiştir. Baz istasyonlarının elektromanyetik alan değerleri Bilgi Teknolojileri ve Haberleşme Kurumu’nun Web sitesinde bulunmaktadır.
Toplumda bulunan yaygın bir kanaate göre baz istasyonlarının elektromanyetik dalgalar yaydığı bilinmektedir. Radyasyon genel olarak “İyonlaştırıcı Radyasyon” ve “İyonlaştırıcı Olmayan Radyasyon” diye ikiye ayrılır. Baz istasyonları “İyonlaştırıcı Olmayan Radyasyon” grubunda yer alır ve EMR (Elektromanyetik Radyasyon) olarak bilinen dalga özellikli radyasyon grubundadır.
Elektromanyetik dalgaların, biyolojik dokular üzerine etkilerini anlayabilmek için, maruz kalmış olan vücudun farklı bölümlerinde alan büyüklüğünün ölçülmesi gerekir. Bunun için sırasıyla dokunun iletkenliği ve yoğunluğuna bağlı ve elektrik alan değerini de hesaba katan SAR değerine (Özgül Soğurma Hızı) göre değerlendirmeler esas alınarak toplumda bir takım standart değerlerin kullanılması yoluna gidilmiştir. Hatta bu standartlar, bazı temel standartlara bağlanmıştır. Temel standart olarak “insan vücut sıcaklığını ortalama olarak 1oC arttıran Elektromanyetik enerji yutulmasının zararlı olduğu” ifade edilmiştir. Bu standarda göre kilogram başına dokuların yutabileceği maksimum güç 4 Watt olarak saptanmıştır. Yani 4 Watt gücündeki bir elektromanyetik dalga, vücut sıcaklığını yaklaşık 1oC arttırmaktadır. Belirlenen bu düzeyin 1/10’u olan, 0,1o C gibi vücut sıcaklık artmasının zararsız olacağından yola çıkılarak, bu değer, çalışanlar için 0,4 W/kg SAR (1/10), genel halk için 0,08 W/kg SAR (1/50) değerine, yani güvenlik sınırlarına çekilmiştir. Genel halk limit değerlerinin 1/50 düzeyine çekilmesi bu grup içerisinde, çocukların, yaşlıların ve hastaların bulunmasındandır. Bu değerler WHO-(World Health Organization) Dünya Sağlık Örgütü ve ICNIRP-(International Commission on Non-lonizing Radiation Protection) Uluslararası Non-İyonizan Radyasyondan Korunma Komitesi tarafından kabul edilmektedir. Ülkemizde Bilgi Teknolojileri Haberleşme Kurumu tarafından çevre ve insan sağlığı dikkate alınarak ihtiyati tedbir açısından normal değer olarak İCNIRP’nin kabul ettiği değerlerin ¼’nü aşmaması kabul edilmiştir.
Baz istasyonlarının insan ve çevre sağlığına zararlı olduğuna dair bilimsel olarak kanıtlanmış bir bilgi bulunmamakla birlikte konuya ilişkin araştırmalar devam etmektedir. İnsan ve çevre sağlığı üzerinde muhtemel etkilerini önlemek amacıyla, Avrupa ülkelerindeki standartlar esas alınarak kriterler konmuştur. Bazı ülkelerde baz istasyonlarının yaşamsal alana güvenlik mesafesinin 15 metre olduğu kabul görmektedir.
Uzun zamandan beri kamuoyunun gündeminde olan ve halen güncelliğini koruyan baz istasyonlarının etkileri konusunun bireyler arasında bir rahatsızlık ve endişe yarattığı görülmektedir. Baz istasyonlarının yaymış olduğu elektromanyetik dalgaların yoğun olması durumunda insan sağlığının ciddi bir şekilde zarar görebileceği konusunda araştırmalar vardır. Bu tür iddialar halk arasında korku, kaygı ve sorunlar yaratmaktadır. Bu nedenle İdare’nin, insan sağlığını etkilemesi muhtemel tehlikeleri konusunda, kamu spotları hazırlayarak toplumu bilinçlendirmesi ve bilgilendirmesi gerekmektedir. Teknolojinin bu denli hayatımıza girdiği ve neredeyse teknolojinin sağladığı kolaylıkları kullanmadan yaşamanın imkansızlaştığı düşünüldüğünde bu gücün kontrolsüz şekilde kullanımının doğuracağı olası zararların önceden düşünülmesi ve bu konuda her türlü önlemlerin alınması gerekmektedir. Özellikle baz istasyonlarının işletimi sırasında gerekli denetimler düzenli olarak yapılmalı ve kurulu bulunan baz istasyonlarının sayısı ve kurulu bulundukları bölgeler konusunda halk aydınlatılmalıdır.
Netice itibarıyla Sayın Bahire Uzman’ın yapmış olduğu başvuruda bahse konu baz istasyonlarının bulundukları yerde konuşlandırılabilmeleri için gerekli izinlerin alındığı, Bilgi Teknolojileri ve Haberleşme Kurumu’nun bahse konu baz istasyonlarını denetlediği, uzman kişilerce düzenli bir şekilde kalibrasyonu yapılmış cihazlarla gerekli ölçümleri yapıldığı ve ilgili bölgede yapılan 18 ölçüm neticesinde çıkan sonuçların normal kabul edilen sınırlar içerisinde olduğu tespit edilmiştir. Bu durumda söz konusu baz istasyonlarının bölgede yaşayanların sağlığını etkilediği veya rahatsızlık verdiği iddiası yersizdir.
Emine DİZDARLI
Yüksek Yönetim Denetçisi
(Ombudsman)