Dairemize başvuruda bulunan Sayın Besime Erkmen oğlu Hasan Duba’nın Doğum Kayıt Belgesi’nde yer alan “Erkmen” soyadının Sayın Hüsnü Duba’nın itirazı üzerine KKTC İçişleri Bakanlığı, Nüfus Kayıt Dairesi Müdürlüğü ve Nüfuz Baş Yazmanı tarafından resen yapılan değişiklikle gayri yasal bir şekilde kaldırıldığını, herhangi bir işlemin yapılmaması için sisteme engel konulduğunu ve 1/1998 sayılı Aile (Evlenme ve Boşanma) Yasası uyarınca verilen bu hakkının elinden alındığını iddia ederek Dairemizden yardım talebinde bulunmuştur.
Yapılan başvuru üzerine konu , 38/1996 sayılı Yüksek Yönetim Denetçisi (Ombudsman) Yasası kuralları çerçevesinde incelenmiş ve ekte sunulan rapor tanzim edilmiştir.
1/1998 Sayılı Aile (Evlenme ve Boşanma) Yasası’nın 10’uncu maddesi tahdında nişana taraf olanlardan biri önceden bildirimde bulunmakdıkca evlenme akdedilmez. Bildirim , nişanlanan tarafların imzalaması veya yazı bilmeyenin iki tanık huzurunda parmak işaretini basması suretiyle yapılır. Bildirimle birlikte , sair şeyler yanında , bu Yasanın 35’inci maddesinde belirtilen kurallar çerçevesinde tarafların aile soyadı konusunda uzlaşılarına , uzlaşı halinde bekarlık soyadı aile soyadı olmayan eşin bekarlık soyadını aile soyadından önce taşımak isteyip istemediğine , aile soyadı konusunda uzlaşı sağlananamaması halinde ise tarafların bekarlık soyadını taşımaya devam edeceklerine ilişkin beyanname sunulur.
Tarafların ve Çocukların Soyadlarına ilişkin kurallar , 1/1998 sayılı Aile (Evlenme ve Boşanma) Yasası’nın (34/2015 sayılı Değişiklik Yasasıyla değiştirilmiş ve birleştirilmiş şekliyle) 35’inci maddesinde düzenlenmiştir. Söz konusu Yasa’nın 35’inci maddesinin 1’inci fıkrasına istinaden evlilik birliğinin tarafları , üzerinde uzlaşmaları halinde , ikisinden birinin soyadını aile soyadı olarak taşırlar. Bu durumda bekarlık soyadı aile soyadı olmayan eş , evlenme bildirimi sırasında imzaladığı beyanname dışında başka hiçbir yasal işlem yapmaksızın bekarlık soyadını aile soyadından önce taşır.
Aile soyadı konusunda taraflar arasında bir uzlaşı sağlanamadığı durumda , taraflar , bekarlık soyadlarını taşımaya devam edeceklerine ilişkin evlenme bildirimi sırasında imzaladıkları beyanname dışında başka hiçbir yasal işlem yapmaksızın , bekarlık soyadını kullanmaya devam ederler. Söz konusu Yasa’nın 35’inci maddesinin 3’üncü fıkrasına istinaden aile soyadı konusunda taraflar arasında bir uzlaşı sağlandığı durumda , çocuklar aile soyadı olarak belirlenmiş soyadını alırlar.
Ancak çocuklar için doğum belgesi , kimlik , pasaport ve benzeri resmi evraklar düzenlenirken , bekarlık soyadı, aile soyadı olmayan ebeveynin kendi bekarlık soyadını , başka hiçbir işlem yapmaksızın soyadı hanesine ve aile soyadından önce kaydettirme hakkı vardır.
Mezkur Yasanın 35’inci maddesinin 2’inci fıkrasının 4’üncü bendi uyarınca evlilik akdi sonrasında bekarlık soyadlarını kullanmaya devam eden taraflar , doğacak çocuklara , doğum belgesi çıkarırken verilecek beyan dışında başka hiçbir işlem yapmaksızın , önce ana sonra baba soyadı olmak üzere her iki soyadını da aile soyadı olarak verirler. Bir çocuğun ebeveyninin birden fazla soyadı olması durumunda , her bir ebeveynin kendi seçeceği bir soyadını çocuğa verir ve bu soyadları önce ana sonra baba soyadı olarak kaydedilir. Böyle bir durumda her çocuğun en fazla iki soyadı olabilir.
On sekiz yaşını bitiren her çocuğun, Mahkemeye başvurarak ebeveyninden birinin veya ikisinin soyadı olacak şekilde soyadı değiştirme veya soyadı alma hakkı vardır.
KKTC İçişleri Bakanlığı, Nüfus Kayıt Dairesi Müdürlüğü ve Nüfus Baş Yazmanı Sayın Ecevit Aktaş 24 Temmuz 2017 tarihli yazısında Sayın Besime Erkmen’in dilekçesini değerlendirirken Müdürlüğün KKTC Başsavcılığın görüşüne başvurduklarını, Başsavcılık ile istişare ederek söz konusu işlemi gerçekleştirdiklerini, bu çerçevede yapılacak soyadı değişikliklerinin anne ve baba tarafından birlikte yapılması gerektiğini , 1/1998 sayılı Aile (Evlenme ve Boşanma) Yasası’nın 35’inci maddesinde yapılan değişikliklerin yürürlüğe girmesiyle söz konusu başvurunun mezkur Yasa’nın Geçici 1’inci maddesinin 1’inci fıkrasının (A) bendine göre değerlendirildiğini ve bunun neticesinde başvurunun redddedildiğini belirtmiştir.
Başvuru konusu olgular incelendiğinde Sayın Besime Erkmen ile Sayın Hüsnü Duba’nın 22 Temmuz 2011 tarihinde Girne’de evlendikleri , tarafların 18 Ocak 2014 tarihinde Hasan Duba isimli bir oğulları olduğu, 30 Haziran 2016 tarihinde tarafların boşandıkları ve Lefkoşa Aile Mahkemesi tarafından verilen hüküm ve/veya emir uyarınca küçük Hasan Duba’nın velayetinin anne Besime Erkmen’e verildiği ihtilaf konusu değildir.
Aile (Evlenme ve Boşanma) Yasası’nın hükümlerinin tümüyle yürürlüğe girmesine olanak sağlamak amacıyla ve/veya geçiş dönemini düzenlemek amacıyla 1/1998 sayılı Yasa’ya “Geçici Maddeler” dahil edilmiştir. Geçici ve Son Kurallar 1/1998 sayılı Aile (Evlenme ve Boşanma) Yasası’nın Dokuzuncu Kısmında düzenlenmiştir. Geçici maddelerin numaralandırılmasında bir hata görüldüğü cihetle ilgili Geçici Maddenin yer aldığı sayfa numarasına atıfta bulunarak hangi Geçici madde olduğu konusundaki izahatımı bu şekilde yapacağım.
Sayfa 29’da yer alan 1’inci Geçici Madde “Koruma” düzenlemesinin altındaki Geçici Madde 1’in 1’inci fıkrası incelendiği zaman 34/2015 sayılı Değişiklik Yasası yürürlüğe girdiği tarihte evli olan çiftler arzu etmeleri halinde, mezkur Yasa’nın 35’inci maddesinde belirtilen fıkralardan birine istinaden Nüfus Kayıt Dairesi’ne başvuruda bulunarak soyadlarında değişiklik yapabilirler. Bu şekilde yapılan bir başvuruda, kişilerin soyadlarına ilişkin beyanı yeterli olup, evlilik bildirimi sırasında beyanname verilmiş olması veya başka bir koşul aranmaz.
Söz konusu Geçici Maddenin 1’inci maddesinin 2’inci fıkrasının (A) bendi uyarınca bu Değişiklik Yasası’nın yürürlüğe girdiği tarihte evli olan çiftlerin on sekiz yaşını tamamlamamış çocukları için eşler, bu Değişiklik Yasası ile değiştirilen Esas Yasa’nın 35’inci maddesinde yer alan fıkralardan birine istinaden Nüfus Kayıt Dairesi’ne birlikte başvuruda bulunarak çocukların soyadlarında değişiklik yapabilirler. Ayni maddenin (B) bendi gereğince , bu Değişiklik Yasası’nın yürürlüğe girdiği tarihte boşanmış olan çiftlerin on sekiz yaşını tamamlamamış çocukları için, bekarlık soyadı aile soyadı olmayan ana veya baba, bu Değişiklik Yasası ile değiştirilen Esas Yasa’nın 35’inci maddesinin 4’üncü fıkrasına istinaden Nüfus Kayıt Dairesi’ne başvuruda bulunarak çocuğun soyadı ile ilgili değişiklik yapabilir.
Bu madde kuralları, 34/2015 Değişiklik Yasası’nın yürürlüğe girdiği tarihten başlayarak üç yıl süresince uygulanır.
Yukarıdan görüleceği üzere Geçici Madde 1’in 2’inci fıkrasının (B) bendi kuralları Değişiklik Yasasının yürürlüğe girdiği 2 Haziran 2015 tarihine kadar olan boşanmaları kapsamaktadır.
Daha önce belirttiğimiz gibi, taraflar 2016 yılında boşandılar. Dolayısıyle Geçici Madde 2’inci fıkrasının (B) bendinin bu meseleye şamil olmadığı açıkça görülmektedir.
1/1998 sayılı Aile (Evlenme ve Boşanma) Yasası’nın “Geçici ve Son Kurallar” bölümünde yer alan Geçici Madde 2’den sonra yine sayfa 30’da Geçici Madde 1 yer almaktadır. Bu husus ciddi bir karışıklığa neden olduğu cihetle ilgili maddenin yer aldığı sayfa numarasını koymak yararlı olacaktır.
Sayfa 30’da yer alan Geçici madde 1’in 1’inci fıkrası tahdında 34/2015 sayılı Değişiklik Yasası’nın yürürlüğe girdiği tarihten önce (Cumhuriyet Meclisi’nin 22 Haziran 2015 tarihli oturumunda oy birliği ile kabul edildi), bu Yasa’nın 10’uncu maddesinin 2’inci fıkrasınını (E) bendine uygun beyanname sunmadan evlenmiş olup bu Değişiklik Yasası’nın yürürlüğe girdiği tarihte evlilik birliği devam eden çiftler, bu Yasa’nın 35’inci maddesinde yer alan fıkralardan birine istinaden Nüfus Kayıt Dairesi’ne başvuruda bulunarak kendilerinin ve on sekiz yaşını tamamlamamış çocuklarının soyadlarında değişiklik yapabilirler. Bu şekilde yapılan bir başvuruda, kişilerin soyadlarına ilişkin bu Yasa’nın 10’uncu maddesinin 2’inci fıkrasının (E) bendine uygun beyannameyi Nüfus Kayıt Dairesi’ne vermeleri yeterli olup, evlilik bildirimi sırasında beyanname verilmiş olması veya başka bir koşul aranmaz.
Söz konusu Geçici Madde 1’in 2’nci fıkrası tahdında 34/2015 sayılı Değişiklik Yasası’nın yürülüğe girdiği tarihten önce (Cumhuriyet Meclisi’nde 22 Haziran 2015 tarihinde oybirliği ile kabul edildi) , bu Yasa’nın 10’uncu maddesinin 2’nci fıkrasının (E) bendine uygun beyanname sunmadan evlenen çiftlerin, bu Değişiklik Yasasının yürürlüğe girdiği tarihten önce veya sonra boşanmış olan çiftlerin on sekiz yaşını tamamlamamış çocukları için, bekarlık soyadı aile soyadı olmayan ana veya baba , bu Yasa’nın 35’inci maddesinin 4’üncü fıkrasına istinaden Nüfus Kayıt Dairesi’ne başvuruda bulunarak çocuğun soyadı ile ilgili değişiklik yapabilir.
Nüfus Kayıt Dairesi Müdürü ve Nüfus Baş Yazmanı Sayın Ecevit Aktaş Küçük Hasan Duba’nın soyadı değişikliği ile ilgili işlemi değerlendirirken ve/veya Sayın Hüsnü Duba’nın itirazını değerlendirip belge üzerinde düzeltme işlemi ve/veya Doğum Kayıt Belgesi üzerinde yer alan işlemi resen iptal ederken KKTC Başsavcılığı ile istişare ederek yaptığını iddia etmiştir.
Bu çerçevede yaptığımız soruşturmada KKTC Başsavcılığın (Hukuk Dairesi) bu konuda yazılı bir görüşü bulunmadığını tespit ettik. Bu itibarla, söz konusu işlemlerin ve/veya iptal işlemlerinin KKTC Başsavcılığın görüşü doğrultusunda yapıldığı iddiası doğru değildir ve/veya gerçekleri yansıtmamaktadır.
1/1998 Sayılı Aile (Evlenme ve Boşanma) Yasası’nın 35’inci maddesinin 3’üncü fıkrası incelendiğinde çocuklar için doğum belgesi, kimlik, pasaport ve benzeri resmi evraklar düzenlenirken, bekarlık soyadı, aile soyadı olmayan ebeveynin kendi bekarlık soyadını başka hiçbir işlem yapmaksızın soyadı hanesine ve aile soyadından önce kaydettirme hakkı vardır.
1/1998 sayılı Aile (Evlenme ve Boşanma) Yasası’nın 35’inci maddesi ve keza mezkur Yasa’nın Dokuzuncu Kısmında yer alan Geçici Maddeler Nüfus Kayıt Dairesi Müdürü ve Nüfus Baş Yazmanı’na resmi bir belge üzerinde yer alan bir soyadını ve/veya soyadı ile ilgili bir değişikliği iptal etme yetkisi ve hakkını tanımamaktadır. Yine söz konusu Yasa hükümleri Nüfus Kayıt Dairesi Müdürü’ne bir soyadı değişikliği ile ilgili bir itirazı karara bağlama yetkisi veya soyadı konusunda işlemleri bertaraf etme veya resen düzeltme yetkisi vermemektedir ve/veya Müdürün Aile Yasası altında böyle bir yetkisi bulunmamaktadır. 1/1998 sayılı Aile (Evlenme ve Boşanma) Yasası’nda yer alan 35’inci madde ve Geçici Maddelerin hükümleri emredici nitelikte olduğundan Nüfus Kayıt Dairesi Müdürü ve Baş Yazmanı mezkur Yasanın gereklerini yerine getirmesi gerekir.
1/1998 sayılı Aile (Evlenme ve Boşanma) Yasası’nda yapılan Değişikliklerin açık, anlaşılır ve emredici bir nitelik taşıdığı görülmektedir. Aile soyadı konusunda Tarafların uzlaşı sağladıkları durumlarda evli çiftlerin birlikte başvurmaları gerekir ancak kimlik veya doğum kayıt belgesi ve benzeri resmi evraklar düzenlenirken, bekarlık soyadı, aile soyadı olmayan ebeveynin kendi bekarlık soyadını başka hiçbir işlem yapmaksızın soyadı hanesine ve aile soyadından önce bekarlık soyadını kaydettirme hakkı bulunmaktadır.
Netice itibariyle Nüfus Kayıt Dairesi Müdürü ve Nüfus Baş Yazmanı , Sayın Besime Erkmen’in başvurusunu ve bu konuda yapılan itirazı yanlış Yasa maddesi altında değerlendirdiği , bu meseleye şamil olmayan Geçici Maddeyi uygulayarak, söz konusu Geçici maddeyi yanlış yorumlayarak ve/veya yetkisini aşarak engel koyarak hatalı davranmıştır. Bunun neticesinde hatalı işlemin düzeltilmesi ve yeniden değerlendirmesi gerekmektedir. Keza, Nüfus Kayıt Dairesi Müdürü ve Nüfus Baş Yazmanı tarafından konan engelin kaldırılması gerekmektedir.
1/1998 sayılı Aile (Evlenme ve Boşanma) Yasası’nın Dokuzuncu Kısmında yer alan ve karışıklığa neden olan Geçici Maddelerin numaralarının Cumhuriyet Meclisi, Hukuk, Siyasi İşler ve Dışilişkiler Komitesi tarafından en erken bir zamanda düzeltilmesi gerekir.
Emine DİZDARLI
Yüksek Yönetim Denetçisi
(Ombudsman)