Ombudsman Emine Dizdarlı Sayın Seval Gazi'nin raporunu yayınladı.Sayın Seval Gazi, Yılmazköy’de, Granies mevki’de bulunan Pafta/Harita XX.15 13/4, 24/1/2, 13/5 numaralı parsellerin 1974 yılından beri Kıbrıs Türk Barış Kuvvetleri’nin kullanımında olduğunu, İskân ve Rehabilitasyon Dairesine birçok kez başvurmasına rağmen söz konusu taşınmaz malına karşılık kendisine eşdeğer miktarda mal verilmediğini veya tazmin edilmediğini iddia ederek konunun Dairemiz tarafından soruşturulmasını talep etmiştir.
Yapılan başvuru üzerine konu, 38/1996 sayılı Yüksek Yönetim Denetçisi (Ombudsman) Yasası kuralları çerçevesinde incelenmiş ve ekte sunulan rapor hazırlanmıştır.
41/1977 sayılı İskân, Topraklandırma ve Eşdeğer Mal Yasası’nın (İTEM Yasası) 2’inci maddesi Yasanın amacını düzenlemektedir. Söz konusu Yasa’nın 2’inci maddesi tahtında Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti denetim ve yönetimindeki bölge dışında ikamet eden yabancı kişiler veya kimliği veya nerede olduğu bilinmeyen yabancılar tarafından terkedilmiş bulunan toprak, bahçe, konut, küçük işyeri, arsa ve benzeri taşınmaz malların, mülkiyet, tasarruf ve işletme şeklinin ve işletmelerle ilgili yapının verimlilik ve sosyal adalet ilkelerine uygun olarak düzenlenmesini, tarım sektöründe istihdamı öngörülen, göçmen veya yerleşik durumdaki, çiftçi tanımına giren topraksız ve az topraklı hak sahibi ailelerin yeter gelirli tarımsal aile işletmeleri haline getirilmeleri için topraklandırılmaları, canlı ve cansız demirbaşla donatılmalarını ve kredilendirilerek üretici duruma getirilmelerini, şehit, malul gazi, hadise kurbanı ve göçmen ailelerin nüfus durumlarına göre yeterli ve sağlık koşullarına uygun birer sosyal konuta sahip kılınmalarını, zorunlu görülen ev eşyasıyla donatılmalarını, küçük esnaf, sanatkâr ve benzeri meslek sahiplerinin, mesleklerini yürütebilecekleri, birer küçük işyerine kavuşturulmaları, donatım ve işletme kredileriyle desteklenmelerini, Kıbrıs’ın Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti sınırları dışında veya içinde olup, askeri nedenlerle kullanamama durumunda taşınmaz malı bulunanlara bunlara karşılık eşdeğer miktarda mal verilmesini veya tazmin edilmelerini, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti sınırları içindeki taşınmaz malı, Rumlar tarafından hasara uğratılmış, tahrip edilmiş veya Rumların zor kullanması sonucu, terk edilmekten ötürü hasara uğramış taşınmaz malların tamir veya tazmin edilmesini, (Hasara uğramış taşınmaz malın olanaklar ölçüsünde öncelikle tamir edilerek, sahibine teslim edilmesi esastır,) göçmenlerin kendi kendilerine yeterli hale gelinceye kadar geçecek belirli bir süre içinde ayni ve nakdi yardımlarla desteklenmelerini sağlamaktır.
41/1977 sayılı Yasa’nın tefsir bölümünün 3’üncü maddesi “Hak Sahibi” başlığı altında eşdeğer ve tazminat açısından hak sahipliğini tanımlamaktadır. Söz konusu maddenin (ç) fıkrası tahtında Kıbrıs’ta, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti sınırları dışında kalan veya sınırları içinde olup, her türlü tasarrufu askeri bakımdan sakıncalı görülen taşınmaz malı bulunanlarla, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti bölgesindeki taşınmaz malı, Rumlar tarafından hasara uğratılmış, tahrip edilmiş veya Rumların zor kullanması sonucu terk edilmekten ötürü hasara uğramış ve tazmin edilmeyenlerle mülhak vakıfların mütevellileri ve galleharları olan özel ve tüzel kişiler hak sahibidirler. Bu durumda eşdeğerde hak sahibi olan bir kişi, bıraktığı mala göre taşınmaz mal tanımına giren her türlü malı istemek ve almak hakkına haizdir.
Söz konusu Yasanın 46’ncı maddesi uyarınca eşdeğer mal bakımından hak sahibi tanımına giren kişilere, yine bu Yasada saptanan esaslar dâhilinde öncelikle eşdeğer mal verilir ve eğer varsa, uğradıkları gelir kaybı giderilir. Eşdeğer mal verilmesi olanaksız olması halinde tazminat ödenir.
Kıbrıs Türk Barış Kuvvetleri Komutanlığı emri ve kullanımında olan arazilerin tespit ve haritalandırma çalışmalarının 3. Etabı olan ve 39. Tümene bağlı 50. Alay bölgesinin haritalanmasını içeren çalışmalar sonuçlandırılmış ve 15 Temmuz 1980 tarihinde Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti İçişleri ve İskân Bakanlığı ve Kıbrıs Türk Barış Kuvvetleri Komutanlığı arasında bir Protokol imzalanmıştır. Söz konusu Protokol’de Sayın Seval Gazi’ye ait Taşınmaz Mal Koçanı No 5853 altında kayıtlı bulunan Lefkoşa – Yılmazköy, Pafta/Harita XX 15, Parsel No 13/4, 24/1/2 ve 13/5’de kâin toplam 11 Dönüm 1600 Ayakkare’den müteşekkil taşınmaz malın Kıbrıs Türk Barış Kuvvelerinin kullanımına verildiği görülmektedir.
Sayın Seval Gazi 41/1977 sayılı Yasa’nın 3’üncü maddesi tahtında eşdeğer alacaklısıdır. Sayın Seval Yusuf Gazi, Taşınmaz Mal Koçanı No 5853 altında kayıtlı bulunan Lefkoşa – Yılmazköy, Pafta/Harita XX 15, Parsel No 13/4, 24/1/2 ve 13/5’de kâin toplam 11 Dönüm 1600 Ayakkare’den müteşekkil taşınmaz malın Koçanlı Mal Sahibidir. Söz konusu taşınmaz mal ve/veya 11 Dönüm 1600 ayakkare’ye tekabül eden taşınmaz mal 1974 Barış Harekâtından itibaren Kıbrıs Türk Barış Kuvvetleri’nin tasarrufundadır ve/veya söz konusu taşınmaz mal askeri amaçlar için kullanılmaktadır.
Sayın Seval Yusuf Gazi’nin Yılmazköy’de kâin taşınmaz malları için 184,000 puan değer biçilmiştir. Sayın Gazi, 41/1977 sayılı İskân, Topraklandırma ve Eşdeğer Mal Yasası’nın 72’inci maddesi uyarınca eşdeğer mal isteminde bulunmuş veya tazmin edilmesi maksadıyla İskân ve Rehabilitasyon Dairesi Müdürlüğü’nün açtığı 8’inci, 9’uncu, 11’inci, 14’üncü,17’nci, 18’inci, 19’uncu ve 20’nci Kaynak Paketlerine başvurmasına rağmen, kendisine eşdeğer mal verilmemiş veya hiçbir şekilde tazmin edilmemiştir.
KKTC Anayasası’nın Geçici 1’inci maddesine göre, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Türk yurttaşlarının, terk etmek zorunda kaldıkları taşınır ve taşınmaz mallar nedeniyle veya Yasada belirtilen diğer nedenlerle hak sahibi olanların gelir kaybına veya zarara uğramaları halinde tazminat isteme hakkı saklıdır. KKTC Anayasası’nın Geçici Madde 1 ve keza 41/1977 sayılı Yasa’nın 46’ıncı maddesi tahtında Sayın Seval Gazi’nin öncelikli eşdeğer mal alma hakkı olmasına rağmen, Sayın Seval Gazi’ye bu güne kadar uygun herhangi bir eşdeğer mal verilmediği tespit edilmiştir. Aradan 44 yıl geçmesine rağmen Sayın Seval Gazi tazmin edilmemiş ve zarara ve/veya gelir kaybına uğratılmıştır. İskân ve Rehabilitasyon Dairesi Müdürlüğü Sayın Seval Gazi’nin 9 farklı Kaynak Paketine yaptığı başvuruları gerektiği şekilde değerlendirememiş olması nedeniyle ve/veya Sayın Seval Gazi’nin KKTC Anayasası’na göre öncelik hakkı olduğu hususunu dikkate almayarak, 41/1977 sayılı Yasa’yı ve/veya 46’ıncı maddesini yanlış yorumlayarak hatalı davranmış ve Sayın Seval Gazi’yi zarara ve/veya gelir kaybına uğratmıştır.
Yine KKTC İskân ve Rehabilitasyon Dairesi Müdürlüğü, KKTC Anayasası’nın öngördüğü şekilde eşdeğerde mal uygulamalarının önceliğine uymayarak ve/veya hak sahiplerine taşınmaz mallarla ilgili mülkiyet hakkı devir işlemlerinin en geç beş yıl içinde tamamlamayarak KKTC İçişleri ve İskân Bakanlığı, İskân Dairesi Müdürlüğü hatalı davranmıştır. Sayın Seval Gazi’nin dosyası İskân ve Rehabilitasyon Dairesi tarafından yeniden gözden geçirilerek yürürlükteki mevzuat çerçevesinde elen alınması ve mağduriyetinin giderilmesi gerekmektedir.
Emine DİZDARLI
Yüksek Yönetim Denetçisi
(Ombudsman)