Sayın Nurhan Walker, Taşpınar köyünde kain Pafta/Harita (XXVIII/7.15 432/1+4) Ada 110, 111 numaralı parselde bulunan taşınmaz malı içerisine Taşpınar Sıra Kuyular İskaiye Cemiyeti tarafından izinsiz kuyu açıldığını ve yeni haritalara işlendiğini, söz konusu kuyuların ağzı açık bir şekilde durduğunu ve canlılar için tehdit oluşturduğunu, arazisi içinde bulunan kuyular sebebiyle mağdur olduğunu iddia ederek konunun Dairemiz tarafından soruşturulmasını talep etmiştir.
Yapılan başvuru üzerine konu, 38/1996 sayılı Yüksek Yönetim Denetçisi (Ombudsman) Yasası kuralları çerçevesinde incelenmiş ve rapor hazırlanmıştır.
Konu ile ilgili olarak öncelikle ilgili kurumların yetkilileri ile yerinde denetim yapılmış, akabinde dönemin Lefke Kaymakamı, Tapu ve Kadastro Dairesi Müdürü, Jeoloji ve Maden Dairesi Müdürü, İskân ve Rehabilitasyon Dairesi Müdürü ve Tapu ve Kadastro Dairesi Müdürlerinden yazılı bilgi talep edilmiştir. Dönemin Lefke Kaymakamı, Tapu ve Kadastro Dairesi Müdürü, Jeoloji ve Maden Dairesi Müdürü, İskân ve Rehabilitasyon Dairesi Müdürü ve Tapu ve Kadastro Dairesi Müdürü, sorularımızı yanıtlayarak konuya ilişkin belgeleri tarafımıza göndermiştir.
Sayın Nurhan Walker, Taşpınar köyünde kain Pafta/Harita (XXVIII/7.15 432/1+4) Ada 110, 111 numaralı parselin Taşınmaz Mal Koçanı sahibidir. Sayın Walker, bahse konu tarlasını 2001 senesinde satın aldığını, 2021 yılında tarlasına bilgisi ve/veya izni olmadan Taşpınar Sıra Kuyular İskaiye Cemiyeti tarafından 6 adet yeni kuyu açıldığını ve sonrasında söz konusu kuyuların haritalara işlendiğini iddia etmektedir.
Sayın Nurhan Walker’ın 20 Nisan 2021 tarihinde Lefke Kaymakamlığına başvuru yaparak bahse konu tarlada bulunan sıra kuyular ile ilgili şikâyette bulunduğu tespit edilmiştir. Sayın Walker’ın başvurusu akabinde Lefke Kaymakamlığı, Jeoloji ve Maden Dairesinden konu ile ilgili bilgi ve rapor talep etmiştir. Bunun üzerine Jeoloji ve Maden Dairesi söz konusu arazide incelemede bulunarak Lefke Kaymakamlığına cevap yazısı göndermiştir. Bahse konu yazının ekinde bulunan Hidrojeolojik Teknik Görüş Raporunda, sıra kuyuların Taşpınar – Bostancı yolunun doğusunda sonlandığının gözlemlendiği, Pafta/Harita XXVIII/7.15 432/1+4 numaralı parsel içerisinde de yeni kazılmış keson tipte kuyular olduğunun tespit edildiği ancak kuyularla ilgili Jeoloji ve Maden Dairesinde kayıt veya bilgi bulunmadığı belirtilmiştir.
Lefke Kaymakamlığı Tapu ve Kadastro Dairesine yazı göndererek Pafta/Harita XXVIII/7.15 432/1+4 numaralı parsel içindeki kuyuların sıra kuyulara dahil olup olmadığı hususunda bilgi talep etmiştir. Tapu ve Kadastro Dairesinin Lefke Kaymakamlığına gönderdiği cevap yazısında yapılan araştırmalar sonucunda sıra kuyuların eski haritalarda parsel 26 içerisine işlenmiş olduğu, yerinde yapılan ölçümlerde ilgili parsel içerisinde yeni haritada 3 adet sıra kuyu bulunduğu belirtilmiştir. Akabinde Lefke Kaymakamlığı Sayın Nurhan Walker’a yazı göndererek bilgi vermiştir. Yaşanan gelişmelerin ardından Sayın Walker Dairemize başvuruda bulunarak konunun soruşturulmasını talep etmiştir.
Dönemin Taşpınar Muhtarı ve İskaiye Cemiyeti Başkanı, bahse konu kuyuların sıra kuyulara dahil olduğunu iddia etmektedir. Lefke Kaymakamı Dairemize gönderdiği cevap yazısında, “Taşpınar Sıra Kuyuları, Fasıl 115 Müşterek Suların Daha İyi Düzenlenmesini ve Kullanılması için Birliklerin Kurulmasını öngören Yasa gereğince 1935 yılından itibaren kurulmuş ve yeraltında bulunan suyu çiftçiler (mal sahipleri) tarımsal olarak kullanmak amacıyla yer altına tünellerle arg sistemi kurmak için 20 metreye bir kuyu (toplam 109 kuyu) kazılmış sulama dönemlerinde bu kuyular açılıp temizlenmekte olup yer altından geçen sulama argı kullanılmakta, kuyuların temizliği yapıldıktan sonra da kuyular tehlike arz etmemesi için İskaiye Cemiyeti tarafından kapatılmaktadır” şeklinde ifade kullanmıştır.
Ombudsman Dairesinin talebi üzerine Sayın Walker’ın arazisi içinde bulunan kuyuların sıra kuyuların devamı olup olmadığı ve/veya yeni açılıp açılmadığını soruşturmak amacıyla 17 Şubat 2022 tarihinde, Lefke Kaymakamı, Tapu ve Kadastro Dairesi ile Jeoloji ve Maden Dairesi memurları, Taşpınar Muhtarı ve Taşpınar Sıra Kuyular İskaiye Cemiyeti Başkanı ile bahse konu tarlada denetim yapılmıştır. Gözetimimizde yapılan denetim sonucunda, ilgili kurum temsilcileri Sayın Walker’ın tarlası içinde bulunan kuyuların sıra kuyuların devamı olduğunu ifade etmişlerdir.
Dönemin Jeoloji ve Maden Dairesi Müdürü Dairemize gönderdiği cevap yazısında, Sayın Walker’ın tarlasında 1 Haziran 2021 ve 17 Şubat 2022 tarihlerinde denetim yapıldığını belirtmiştir. 1 Haziran 2021 tarihinde yapılan denetimde bahse konu parsel içerisinde yeni kazılmış iki adet 3-4 metre derinliği olan keson tipte kuyu olduğunu, kuyularda su bulunmadığını ve herhangi bir kanal vs. gibi yapı görülmediğini ifade etmiştir. Sonrasında tapu haritalarından da yapılan gözlem sonucunda sıra kuyuların Bostancı-Taşpınar yolunun doğusunda sonlandığının görülmesi üzerine yapılan ilk denetim sonrası yapılan değerlendirmede, söz konusu kuyuların sıra kuyulara dahil olmadığı kanaatine varıldığını belirtmiştir. Jeoloji ve Maden Dairesinden gelen cevap yazısının ekinde bulunan Hidrojeolojik Teknik Görüş raporunda 17 Şubat 2022 tarihinde diğer kurumlarla birlikte yapılan incelemede 4 adet kapalı, 2 adet açık kuyu tespit edildiğini, açık kuyuların içerisinde kanal yapıları bulunduğunu ve kanaldan su aktığının gözlemlendiğini belirtilmiştir. Kanalın doğuya doğru takip edildiğinde sıra kuyulardan gelen bir hattın varlığının görüldüğü, sonuç olarak sıra kuyu ve kanalların bahse konu parsel içerisinde uzun yıllardan beridir bulunduğu, kuyuların ise sadece belli dönemlerde temizlik ve tamir için açılmasından dolayı her zaman gözlemlenemediği sonucuna ulaştıklarını ifade edilmiştir.
Yaptığımız soruşturmada, Dönemin Lefkoşa Kaymakamı, dönemin Taşpınar Muhtarına 24 Temmuz 1995 tarihli ve LKE-16/85 sayılı bir yazı göndererek Taşpınar’da bulunan ve planlara işlenmemiş sıra kuyuların planlara işlendiğini ve planlara işlenen kuyuların haritada gösterildiğini bildirdiği tespit edilmiştir. Harita incelendiği zaman haritalara işlenen sıra kuyuların Bostancı-Taşpınar yolunun doğusunda sonlandığı ve Sayın Walker’ın taşınmaz malı içerisinde bulunan sıra kuyuların o dönem haritalara işlenmediği tespit edilmiştir. Konu ile ilgili ek belge ve/veya bilgiye ulaşılamaması sebebiyle Sayın Walker’ın arazisi içinde bulunan ve sıra kuyuların devamı olan kuyuların 1995 yılında hangi sebeple haritalara işlenmediğini söylemek mümkün olmamaktadır.
Müşterek suların daha iyi düzenlenmesi ve kullanılması amacıyla, 26/1946 sayılı Fasıl 115 Sulama (Özel Sular) Birlikleri Yasası tahtında Taşpınar Sıra Kuyular İskaiye Cemiyeti 23 Ağustos 1971 tarihinde kurulmuş ve söz konusu cemiyetin işleyişini düzenleyen İskaiye Cemiyeti Nizamatı yürürlüğe girmiştir.
26/1946 sayılı Fasıl 115 Sulama (Özel Sular) Birlikleri Yasası’nın 11’inci maddesinde mal sahipleri Listesi ile ilgili hükümler düzenlenmektedir. Şöyle ki:
|
Mal sahip-
leri
listesi.
|
11.
|
(1)
|
Komite, oluşumundan sonra en erken bir zamanda, bundan böyle "liste” diye anılacak olan ve mal sahiplerinin adlarını, ikamet yerlerini ve her mal sahibinin suda ne kadar hak ve menfaati olduğunu gösteren bir liste hazırlar.
|
|
|
|
(2)
|
Liste, hazırlandığında, komite başkanı ve üyeleri tarafından imzalanır ve suyun bulunduğu kent, köy veya mahallede herkesin kolayca görebileceği bir yere asılır.
|
|
|
|
(3)
|
Listeye itiraz eden veya liste ile hak ve menfaati etkilenmiş bulunan herhangi bir kişi, listenin yukarıda belirtildiği şekilde asıldığı tarihten başlayarak on gün içinde, herhangi bir zaman, Kaymakama yazılı olarak itirazını yapabilir. Kaymakam itiraz hakkında kararını verir. İtirazı yapan kişi, Kaymakam tarafından verilen kararın kendisine bildirildiği tarihten başlayarak bir hafta içinde kararın yeniden gözden geçirilmesi için Bakanlar Kuruluna başvuruda bulunmazsa, söz konusu karar kesinleşir. Kaymakamın kararının yeniden gözden geçirilmesi için yapılan herhangi bir başvuru ile ilgili olarak Bakanlar Kurulunun verdiği karar nihai ve kesindir.
|
|
|
|
(4)
|
Tüm itirazlar, eğer varsa, dinlenip karara bağlandıktan sonra liste (5)’inci fıkra kurallarına bağlı kalınması koşuluyla, içerdiği tüm konular bakımından nihai ve kesindir. Söz konusu listenin başkan ve komite tarafından imzalanmış bir sureti Kaymakam tarafından muhafaza edilir.
|
|
|
|
(5)
|
Listede kayıtlı olan sudaki herhangi bir hak ve menfaatin satış veya devrine ilişkin herhangi bir belgenin ibraz edilmesi üzerine, Kaymakam söz konusu satış veya devrin listeye kaydedilmesini sağlar. Bunun üzerine satın alan veya devralan kişinin adı, satan veya devreden kişinin adının yerine konur ve bundan böyle söz konusu suyu satın alan veya devralan kişi satışı ve devri yapılan suyun sahibi sayılır.
|
|
|
|
(6)
|
Herhangi bir yargı işleminde, listenin içerdiği hususlardan herhangi birine ilişkin bir sorun ortaya çıkarsa, söz konusu sorunla ilgili olarak verilen ve Kaymakamın imzasını taşıyan bir belge içerdiği tüm hususlar bakımından, tüm Mahkemelerde kesin kanıt olarak kabul edilir.
|
İskaiye Cemiyeti Nizamatında, Taşpınar Sıra Kuyular İskaiye Cemiyeti Mal sahipleri listesi bulunmakta ve her bir şahısın kaç saat sulama hakkı olduğu ve ödediği miktar belirtilmektedir. Sayın Mehmet Raif Hacımulla’nın oğlu olan Sayın Rasıh Mehmet Raif’in adı mal sahipleri listesinde bulunduğu ve 12 saatlik su kullanım hakkı olduğu görülmektedir. İlaveten Taşpınar Köyü Mal Kayıt Defterinde de Sayın Mehmet Raif Hacımulla’nın vefatı sonrasında Sıra kuyuları kullanım hakkının oğlu olan Sayın Rasıh Mehmet Raif’e devredildiği tespit edilmiştir.
İskaiye Cemiyeti Nizamatının 12’inci maddesi gereği “her sene Nisan, Mayıs veya Haziran ayları zarfında Komisyon işleri layıkıyla temizlettirecek ve tamir ettirecektir”. Söz konusu Nizamatın 13’üncü maddesine göre;
13. (1) Hiçbir kimse-
(a) her hangi bir şubenin veya karkın genişliğini büyütmeyecek veya küçültmeyecek;
(b) yeni bir hark açmıyacaktır;
(c) Komisyonun daha evvel tahriri ruhsatı alınmaksızın ve Komisyonun kayabileceği şartlara ve kayıdlara tabi bulunmaksızın suya veya işlere hiçbir suretle müdahale edilmeyecek, ve eğer kendisine o gibi bir ruhsat verilmiş bulunan bir kimse onun şartlarına ve kayıdlarına riayet eylemez veya bu hususta ihmal gösterir ise bu Nizamata karşı bir cürüm işlemiş olur.
Değiştirilmiş şekliyle Fasıl 351 Kuyular Yasasının 3’üncü maddesinde kuyu açma veya ıslah etme ruhsatı ile ilgili hükümler düzenlenmektedir. Şöyle ki:
3. (1) Kuyu açmayı veya ıslah etmeyi tasarlayan kimse, açılacak veya ıslah edilecek kuyunun bulunduğu ilçenin Kaymakamına başvurarak ruhsat almadıkça herhangi bir arazide kuyu açamaz veya ıslah edemez.
Ancak, başvuru sahibi kuyunun açılacağı veya ıslah edileceği arazinin sahibi, bu hususta, arazi sahibinin bir tasdik memurunca gereğince tasdiklenmiş yazılı iznini almadıkça Kaymakam ruhsat veremez.
Taşpınar Sıra Kuyular İskaiye Cemiyeti’nin Sayın Walker’ın tarlası içerisinde bulunan sıra kuyuların temizliği için Lefke Kaymakamlığına herhangi bir başvuru yapmadığı ve temizleme izni almadığı tespit edilmiştir. Taşpınar Sıra Kuyular İskaiye Cemiyetinin, Sayın Walker’ın taşınmazı içerisinde bulunan sıra kuyuların temizliği için Lefke Kaymakamlığından temizleme izni almaması, ilaveten mal sahibi olan Sayın Nurhan Walker’dan izin almaması Fasıl 351 Kuyular Yasasının 3’üncü maddesine aykırılık teşkil etmektedir.
Soruşturmamız neticesinde Sayın Walker’ın Taşınmaz malı içerisinde bulunan kuyuların çok uzun zaman önce kazıldığı ve sıra kuyuların devamı olduğu ancak 1995 yılında haritalara işlenen sıra kuyularla beraber haritalara işlenmediği tespit edilmiştir. Tapu kayıtlarına güven esastır. Vatandaş, tapudaki kayıtlara güvenmek zorundadır.
İdare, bahse konu sıra kuyuların bir kısmını tapu kayıtlarına ve/veya haritalara işlenmesi işlemini yapmış ancak tüm kuyuları tapu kayıtlarına ve/veya haritalara işlemeyerek hatalı davranmıştır. İdarenin bu hatası veya ihmali sebebiyle Sayın Nurhan Walker bahse konu araziyi 2001 yılında satın aldığı zaman sıra kuyulardan habersiz bir şekilde almış ve idarenin hatası Sayın Nurhan Walker’ın mağduriyetine yol açmıştır.
İlkan VAROL
Yüksek Yönetim Denetçisi
(Ombudsman)