Sayın İsmail Çebi, 12 Temmuz 2021 tarihinde Dairemize başvurarak, Dipkarpaz Belediyesinde 01 Şubat 1999 tarihinden beri çalıştığını, yıllardır Hayat Pahalılığı artışını tam olarak alamadıklarını, 2020 yılı Ekim ayı içerisinde Dipkarpaz Belediye Başkanı ile görüştüklerini, o dönemde çalışanlara bir artış yapıldığını, sonraki dönemlerde sözü edilen Hayat Pahalılığı artışının Belediye tarafından maaşlarına yansıtılacağı ile ilgili mutabakata vardıklarını ancak 2021 yılı Nisan ayında yapılan 10.65% ve Temmuz ayı maaşına yansıması gereken 8.83% Hayat Pahalılığı artışlarının maaşlarına yansımadığından ötürü mağduriyet yaşadıklarını, ayrıca kendisinin Dipkarpaz Belediyesinden 6,682.02 TL tutarında aylık maaş alması gerekirken eline 5,801.91 TL geçtiğini iddia ederek uğradığı mağduriyetin giderilmesi için yardım talep etmiştir.
Yapılan başvuru üzerine konu, 38/1996 sayılı Yüksek Yönetim Denetçisi (Ombudsman) Yasası kuralları çerçevesinde incelenmiş ve ekte sunulan rapor hazırlanmıştır.
Dipkarpaz Belediyesi nezdinde yapmış olduğumuz soruşturmada Belediye Emekçileri Sendikası (BES) ile Dipkarpaz Belediyesi arasında 1 Haziran 2020 ile 31 Mayıs 2022 tarihlerini kapsayan bir Toplu İş Sözleşmesi imzaladıkları ve mezkûr sözleşme içerisinde yer alan Geçici Madde 1’e göre de barem, basamak ve sınıf haklarının 01 Kasım 2020 tarihinden itibaren uygulanacağı konusunda uzlaştıkları anlaşılmaktadır. Toplu İş Sözleşmesi ile ilgili mezkûr Sendika tarafından Belediye çalışanlarına bilgi verildiği ve çalışanların söz konusu Toplu İş Sözleşmesine onay verdiği veya itirazlarının olmadığı belirtilmesi üzerine Belediye Emekçileri Sendikası (BES) tarafından Dipkarpaz Belediyesi aleyhine açılan dava Toplu İş Sözleşmesinin imzalanmasıyla geri çekildiği tespit edilmiştir.
Dipkarpaz Belediyesi’nde işçi statüsünde çalışan Sayın İsmail Çebi’nin 2019 yılı Ocak ayında 5,880.27 Türk Lirası brüt maaş aldığı, yıl boyunca kendisine aynı maaşı ödendiği, 2019 yılı Ocak – Haziran aylarını kapsayan Hayat Pahalılığına diğer bir değişle Tüketici Fiyatları Endeksine göre 7.57% ve 2019 yılı Temmuz – Aralık aylarını kapsayan Hayat Pahalılığına göre 4.09%’un maaşına eklendiği, böylelikle Sayın Çebi’nin Ocak 2020 brüt maaşının 6,584.38 Türk Lirası olarak ödenmeye başlandığı tespit edilmiştir. Dipkarpaz Belediyesi’nin 2019 yılı Temmuz ve Eylül dönemini kapsayan 2.33% Hayat Pahalılığı artış farkı olan 460.25 Türk Lirası’nın Ekim 2020 maaşıyla birlikte ödendiği, 2019 yılı Temmuz – Aralık dönemini ((5,880.27 x 7.57% )x 6 ay) 2,670.82TL tutarındaki Hayat Pahalılığından ötürü oluşan maaş farkının ise Sayın Çebi’ye 2020 yılı Kasım ayında ödenmiştir.
2021 yılında Dipkarpaz Belediyesi, Ocak ayında saptanan Hayat Pahalılığı oranı olan 10.65% çalışanların maaşlarına yansıması gerekirken personelin Sosyal Sigorta ve İhtiyat Sandığı yatırımlarını eksiksiz ödemeyi tercih etmiştir. Belediye emekçilerinin herhangi bir mağduriyet yaşamamaları için Mayıs 2021’de mezkûr artışlar sisteme yüklenerek yatırımlar bu artışlı rakamlar üzerinden yapılmış ancak net maaşlar artışsız ödenmiştir. Temmuz 2021 tarihlerinde belirlenen 8.83% Hayat Pahalılığı artışlarının maaşlara yansıtılmış olmasına rağmen yine net maaşlar artışsız ödenmiştir.
27/2009 ve 26/2010 sayılı Değişiklik Yasasıyla değiştirilmiş ve birleştirilmiş şekliyle 65/2007 sayılı Belediye Personel Yasası’nın 24’üncü maddesi tahtında Belediyelerde çalışanlar ile emekliye ayrılmış olan her Belediye personeline, Kamu Görevlileri Yasası uyarınca kamu görevlilerine verilen oranda hayat pahalılığı ödeneği verilir. Ancak, Dipkarpaz Belediyesi nezdinde yapmış olduğumuz soruşturmada Belediyenin finansal durumunun müsait olmamasından ötürü Belediye Başkanı’nın da dâhil olduğu 34 kişilik personelinin tümünün Hayat Pahalılığının eksik ödendiği veya Hayat Pahalılığı alacaklısı oldukları saptanmıştır. Sayın İsmail Çebi’nin 2021 yılı Ağustos ayı sonu itibariyle Dipkarpaz Belediyesi’nden 5,809.14 Türk Lirası tutarında tahakkuk eden Hayat Pahalılığı alacağı olduğu görülmektedir. Dipkarpaz Belediye Başkanı Sayın Suphi Coşkun 14 Eylül 2021 tarihli yazısında biriken Hayat Pahalılığı alacaklarının tüm çalışanlara finansal durumun müsaitliğine göre ödeneceğini belirtmiştir.
Dipkarpaz Belediye Başkanı Sayın Suphi Coşkun, Belediyeler 2020 yılında 346,332.48 Türk Lirası tutarında Devlet Katkısı alırken bu rakamın 2021 yılında 348,159.70 Türk Lirası tutarında olduğu, Dipkarpaz Belediyesi’nin kırsal bölgede yer almasından ötürü ek gelir kaynaklarının bulunmadığını, aldıkları Devlet Katkı Payı ise geçmiş yıllardan kaynaklanan borçların, banka kredi taksitleri ve su alım değerlerinin kesilmesi neticesinde aylık ortalama 260,000 Türk Lirası tutarına düşen katkı ile öz kaynak gelirleri ile Belediyenin idamesini sürdürmeye çalıştıklarını ifade etmiştir.
51/1995 sayılı Belediyeler Yasası’nın 6’ıncı maddesinin 1’inci fıkrası uyarınca Nüfusu 5001 (beş bin bir) veya daha fazla olan yerleşim birimlerinde Belediye oluşturulması zorunludur. Bir veya birkaç köyden oluşan bir yerleşim biriminde Belediye kurulabilmesi için nüfusun, son genel nüfus sayımına göre, 2000’den (iki bin) fazla olması veya belde merkezinin diğer belde merkezlerine en az 5000 (beş bin) metre uzaklıkta olması koşuldur. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti genelinde toplamda 28 belediye vardır. Söz konusu Belediyelerin 14’ünün 5000’den daha az nüfusu olduğu görülmektedir. Mezkûr Yasa’nın 11’inci maddesine göre birbirine sınırı bulunan iki veya daha çok Belediyenin birleştirilmesi ile Belediye hizmetlerinin daha iyi bir şekilde verileceğinin ilgili belediye meclisleri tarafından kararlaştırılması durumunda Bakan, bu Belediyelerin, bir Belediye olarak birleştirilmesini Bakanlar Kuruluna önerir. Bakanlar Kurulu, öneriyi uygun görmesi halinde, Resmi Gazete'de yayımlayacağı bir kararla önerilen Belediyeleri, bir Belediye olarak birleştirebilir. Devlet Planlama Örgütü’nce 2006 yılından beridir hazırlanan 3 yıllık Orta Vadeli Programlarının tümünde belediyelerin sayısının optimum seviyeye çekilmesi gerektiği belirtilmesine rağmen bu yönde bugüne kadar herhangi bir girişim olmamıştır.
Yine aynı Yasa’nın 109’uncu maddesi Belediyelerin giderlerinin ne olacağı hususunu düzenlemiştir. Belediye genel idaresinin gerektirdiği yönetim ve personel giderleri mezkûr Yasa maddesinin 3’üncü fıkrasında yer almaktadır. Buna göre her hal ve koşulda, nüfusu 6000’in üzerinde olan Belediyelerin personel giderleri bir önceki yıl yerel gelir ve Devlet katkısı toplamının %50’sini, nüfusu 6000’in altında olanlar için ise bir önceki yıl yerel gelir ve Devlet katkısı toplamının %55’ini aşamaz. Bu oranlar altında oranlar sağlanana kadar yeni istihdam yapılamaz. KKTC Devlet Planlama Örgütü tarafından yayımlanan Yerel Yönetimler Raporu 2019’a göre Dipkarpaz Belediyesi’nin 2019 yılı personel giderleri, 2018 yılı öz kaynak (yerel gelir) ve Devlet Katkısına oranının 90% olduğu ve benzer durumda başka belediyelerin olduğu da açıkça görülmektedir. 2021 yılında ise Belediyeler Yasası’nın ilgili Yasa maddesi göz ardı edildiğinden veya söz konusu Yasa’nın 109’uncu maddesine aykırı hareket edildiğinden mezkûr Belediyenin öz kaynak gelirleri, Devlet Katkısına rağmen yönetim ve personel giderlerini karşılayamamaktadır.
51/1995 sayılı Belediyeler Yasası’nın 113’üncü maddesi uyarınca Belediye bütçe tasarısı Belediye Başkanı tarafından bu Yasa kurallarına uygun olarak hazırlanıp, gerekçesi ile birlikte Kasım ayı başında Belediye Meclisine sunulur. Mezkûr Yasa’nın 114’üncü maddesi tahtında Belediye Meclisi, en geç Kasım ayı sonuna kadar bütçeyi aynen veya gerekli gördüğü değişiklikleri yaparak kabul eder. Bütçenin görüşülmesi ve onaylanmasına ilişkin hususlar Meclisce hazırlanacak tüzükle düzenlenir. Belediye Meclisince onaylanan bütçe on gün içerisinde Bakanlığa sunulur. Mezkûr Yasa’nın 116’ıncı maddesine göre, Bakanlık, Meclisce kabul edilen bütçeyi, gelişinden başlayarak on beş gün içinde, 115'inci madde kurallarına aykırılık varsa, denk değilse veya maddi hatalar varsa düzeltilmek üzere Belediye Meclisine geri gönderir. İçinde bulunduğumuz koşullarda birçok belediyenin denk bütçe yapamadığı aşikârdır. Bundan dolayı da KKTC İçişleri Bakanlığı’nın Belediyelerin bütçelerini daha titizlikle incelemeleri ve denetlemeleri gerekmektedir. Belediye Başkanı ise bütçeyi hazırlarken öz kaynak gelirlerini nasıl artırabileceğini de hesaplayıp mali açıdan da Belediyenin refahını artırmayı planlamalıdır.
Yüksek Yönetim Denetçisi (Ombudsman) Dairesi’nin başlattığı soruşturma neticesinde Sayın İsmail Çebi’nin, Belediye Başkanı’nın da dâhil olduğu, diğer Dipkarpaz Belediyesi çalışanları gibi 2021 yılı Hayat Pahalılığı artışını alamadığı aşikârdır. Sayın İsmail Çebi’nin Ağustos 2021 tarihi itibariyle Belediye’den 5,809.14 Türk Lirası alacağı bulunmaktadır. Belediye bütçesini hazırlamak ve Belediye Meclisi’ne sunmak Belediye Başkanı’nın görevi sorumluluğunda olan bir husustur. Bütçeyi hazırlarken Belediye Başkanı öz kaynak gelirlerini artırılması için çaba gösterip finansal açıdan da Belediyenin refahını sağlaması gerekmektedir. Aksi halde çalışanları uzun vadede mağduriyet yaşayacaktırlar. Bu itibarla Dipkarpaz Belediyesi’nin hayat pahalılığı artışlarını çalışanların maaşlarına yansıtarak alacaklarını veya eksiklerini en erken bir zamanda ödemesi gerekmektedir.
Emine DİZDARLI
Yüksek Yönetim Denetçisi
(Ombudsman)