Yüksek Yönetim Denetçisi (Ombudsman) Dairesi’ne başvuran Sayın Şaban Emre, İhale Makamı olan KKTC Turizm ve Çevre Bakanlığı, Orman Dairesi Müdürlüğü’nce 8,000 Hektarlık orman sahasının “Çam Kese Böceği İçin Havadan Biyolojik İlaçlama İhalesi” Zeyilnamesinin ilk halindeki “Larva Mücadelesi için Kullanılacak Sıvı Konsantrasyonlu Biyolojik Larvasit için Aranan Sartlar ve Sunulması Gereken Belgeler” başlığı altındaki 2.4’üncü maddesindeki Bacillus Thuringiensis var. kurstaki ve potensi en az 16.000 CLU/mg (Cabbage Looper Units) uluslararası birim (IU/mg) olmalı ve bu husus belgelenmelidir kısmının 16,700 CLU/mg olarak değiştirildiğini, daha önceki yıllarda yayımlanan İhale Şartnamelerinde de bu değerin 16,000 CLU/mg olduğunu, yapılan değişiklikten dolayı ihalenin rekabete açık olmadığından ötürü bir mağduriyet yaşadığını ileri sürerek konunun Dairemiz tarafından soruşturulması talebinde bulunmuştur.
Yapılan başvuru üzerine konu, 38/1996 sayılı Yüksek Yönetim Denetçisi (Ombudsman) Yasası kuralları çerçevesinde incelenmiş ve ekte sunulan rapor hazırlanmıştır.
KKTC Turizm ve Çevre Bakanlığı, Orman Dairesi Müdürlüğü nezdinde yapmış olduğumuz soruşturmada mezkûr Daire tarafından Merkezi İhale Komisyonu Başkanlığına hitaben yazılan 25 Ekim 2016 tarih ve ORD.0-106-16/18 sayılı yazıda Merkezi İhale Komisyonu Başkanlığınca 24 Ekim 2016 tarihinde teklif kabulü için ilan edilen 346/2016 sıra nolu 8000 Hektarlık Orman Sahasının Çam Kese Böceği’ne karşı Helikopter ile Havadan Biyolojik İnsektisit kullanarak yapılacak ilaçlama İhalesi’ndeki Teknik Şartnamede üç değişlik yapılmasını talep etmiştir. Bahsi geçen değişiklik istemlerinden ilki Teknik Şartname’nin 2’inci sayfasında I. Genel Hükümler başlığı altındaki 1.7’inci maddesinde yer alan I. ve II. larva dönemi tarihlerinde 10 günlük bir uzatma yapılarak 15 Kasım 2016 – 15 Aralık 2016 olan tarihlerin 15 Kasım 2016 – 25 Aralık 2016 olarak yeniden düzenlenmesidir. İkinci değişiklik istemi ise Teknik Şartname’nin 3’üncü sayfasındaki 2.4’üncü maddesinde yer alan biyolojik larvasit için “Bacıillus Thuringiensis var. kurstaki ve potensi en az 16.000 CLU/mg (Cabbage Looper Units) uluslararası birim (IU/mg) olmalı…” satırındaki 16.000 CLU/mg potens değerinin 16.700 CLU/mg olarak değiştirilmesidir. Diğer değişiklik istemi ise Teknik Şartname’nin 3’üncü sayfasındaki 2.9’uncu maddesinde yer alan ürünün özellikle memelilere karşı beta exotoksin, diğer toksin ve patojenik kontaminasyon muhafaza etmediğinin belgelemek maksadıyla Avrupa Birliği’nde ruhsatlanmış olmalıdır kısmının “Biyolojik larvasitin çevre ve insan sağlığı için tamamen güvenli olduğunun ispatı için, ürün hem yerleşim alanlarına yakın hem kırsala yakın orman alanlarında kullanılacağından; yerleşim alanlarının çevresinde ve yakınındaki orman alanlarında güvenle kullanılabilmesi için ürüne ait aktif maddenin şuşuyla birlikte Avrupa Birliği Biyosidal Direktifi gereğince Avrupa Kimyasallar Ajansı (European Chemicals Agency ECHA) kullanıcılar rehberinde olması ve kırsal sahaların çevresindeki orman alanlarında güvenle kullanılabilmesi için ürüne ait aktif maddenin şuşuyla birlikte söz konusu listelerde yer alması gerekmektedir” şeklindeki eklemelerin yapılmasıdır.
Teknik Şartname’deki değişiklikleri talep eden KKTC Turizm ve Çevre Bakanlığı, Orman Dairesi Müdürlüğü haricinde konunun daha etraflı ve objektif bir görüş alınması maksadıyla bağımsız bir kurum olan Kıbrıs Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği, Orman Mühendisleri Odası’ndan yazılı görüşleri talep edilmiştir. Gerek Orman Dairesi Müdürlüğü gerekse Orman Mühendisleri Odası CLU/mg potens değeri hedef zararlı (bu raporda çam kese böceği) için ürünün her bir miligramda bulunan toksik (zehirli) birimini göstermediğini ve söz konusu ürünün hedef için ne kadar zehirli gücü yüksekse o kadar etkili olduğunu gösterdiğini belirtmişlerdir. Dolayısıyla yüksek potens değerine sahip olan ürünlerin seçimi ve kullanımı çam kese böceği ile mücadele kapsamında daha avantajlı ve etkili olacağı görüşünü ileri sürdüler. Bu nedenle de 16000 CLU/mg yerine 16700 CLU/mg potens değerindeki ürünün çam kese böceği ile mücadelede daha etkin olacağı sonucuna varılmıştır. Ayrıca, KKTC Turizm ve Çevre Bakanlığı, Orman Dairesi Müdürlüğü tüm dünyada çam kese böceği ile mücadelede yüksek potens değerine sahip ürünlerin tercih edildiğini belirtmiştir.
Sayın Şaban Emre, Dairemize ek olarak yapmış olduğu başvurusunda “Bacillus Thuringiensis var. kurstaki ve potensi en az 16.000 CLU/mg (Cabbage Looper Units) uluslararası birim olarak ihaleye çıkılmadığını iddia etmiştir. Bu konuda, KKTC Turizm ve Çevre Bakanlığı, Orman Dairesi Müdürlüğü nezdinde yapmış olduğumuz soruşturmada 2007, 2008 ve 2013 yıllarında çam kese böceğine karşı havadan helikopter ile Biyolojik İnsektisit kullanılarak yapılan ihalelerde de potens değeri kıstasının 16.700 CLU/mg olduğu saptanmıştır. Bunun yanı sıra, edindiğimiz belgeler arasında bulunan 2013 yılı “Çam Kese Böceği İçin Havadan Biyolojik İlaçlama İhalesi” Şartnamesinde de söz konusu potens değerinin 16.700 CLU/mg olduğu açıkça görülmektedir.
Kıbrıs Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği, Orman Mühendisleri Odası bünyesinde 16.000 CLU/mg potens değerindeki Bio T Plus ile 16.700 CLU/mg potens değerindeki Foray 76B isimli iki ürünün çevreye karşı etkileri ile ilgili ülkemizde akredite edilmiş bir kuruluşun olmamasından dolayı bir çalışmaları veya tespitleri yoktur. Ancak, gerek Avrupa Birliği gerekse Amerika Birleşik Devletleri’nde mezkur ürünlerin kullanımı ile ilgili bir çerçevenin oluşturulduğu ve Avrupa Birliği ülkelerinde konu hakkındaki tüm uygulama ve sonuçların akredite edilmiş bağımsız, bilimsel çalışma yapan kişi ve kuruluşlar tarafından belgelenmiştir.
KKTC Turizm ve Çevre Bakanlığı, Orman Dairesi Müdürlüğü 16.000 CLU/mg potens değerindeki Bio T Plus ile 16.700 CLU/mg potens değerindeki Foray 76B isimli iki ürünün çevreye karşı etkileri ile ilgili verdiği izahatta Foray 76B (16.700 CLU/mg) adlı biyolojik larvasit gerek insan sağlığı gerekse diğer memelilere karşı mutajenik (yani canlı organizmaların DNA veya RNA gibi hücresel bilgi ve yönetim zincirlerinin moleküler yapısını değiştirerek söz konusu organizmanın doğal olarak beklenen seviyenin çok üzerinde mutasyona uğramasına sebep olan fiziksel veya kimyasal etkenler) veya toksit etkisi (hücrelere ve yaşayan dokulara kimyasal, biyokimyasal ya da radyoaktif nitelikte zararlar veren her türlü madde) olan beta-exotoksin veya diğer toksin ve patojenik (hastalığa neden olan her türlü organizma ve madde) kontaminasyon (bulaşma) içermediğini garanti eden Çevre Koruma Ajansı (Environmental Protection Agency (EPA)) Amerika Birleşik Devletleri Çevre Koruma Ajansı sertifikasına sahipken Bio T Plus isimli ürünün böyle bir sertifikası olmadığı şeklindedir.
Gerek KKTC Turizm ve Çevre Bakanlığı, Orman Dairesi Müdürlüğü gerekse Kıbrıs Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği, Orman Mühendisleri Odası Foray 76B adlı üründe bulunan Bacillus Thuringiensis kurstaki suş (suş: Bir bakteri veya virüsün farklı alttürlerinin, aralarında genetik farklılıklar) ABTS-351 Avrupa Birliği Bitki Koruma Direktifi ve Avrupa Birliği Biyosidal Direktifi tarafından desteklenerek onaylanmış olduğunu ileri sürmektedir. Bununla birlikte Foray 76B isimli ürünü üreten firma Valent BioScience/ Sumitomo tarafından üretilen şuş olduğu da Avrupa Birliği’nin yönetmeliğinde yer aldığı görülmektedir.
Avrupa Birliği Koruma Direktifi, Avrupa Birliği’nin 98/8/EC sayılı Biyosidal Direktifi ve 528/2512 sayılı Avrupa Birliği Biyosidal Yönetmeliği tarafından desteklenerek onaylanmış olan Foray 76B gerek yerleşim alanları çevresindeki ormanlar gerekse kırsal alandaki ormanlarda hem insanlar hem de hedef dışı canlılar ve çevre (hava-su-toprak) açısından güvenli kullanıma olanak tanımaktadır. Öte yandan BioT Plus adlı ürünün Avrupa Birliği içinde bulunan adı geçen iki kurum tarafından onaylanmamış ve güvenli kullanımı veya uygunluğu tartışma konusu olmuştur. Yine BioT Plus adlı ürünün Avrupa Birliği ülkelerinde de kullanımının olmadığı KKTC Turizm ve Çevre Bakanlığı, Orman Dairesi Müdürlüğü ve Kıbrıs Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği, Orman Mühendisleri Odası tarafından da teyit edilmiştir.
KKTC Turizm ve Çevre Bakanlığı, Orman Dairesi Müdürlüğü ile Kıbrıs Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği, Orman Mühendisleri Odası, Çam kese böceği ile mücadelede en etkin yöntemin havadan biyolojik larvasit uygulamaları olduğunu belirtmiştirler. Helikopter ile havadan yapılan uygulamada son derece İnce Püskürtme Tekniği (Ultra Low Volume (ULV)) ile oluşturulan aerosal sis hem çevre dostu olduğu hem de diğer yöntemlere kıyasla etkin bir şekilde ağacı ilaçlamaya elverdiği, netice itibariyle biyolojik larvasit eşit şekilde her alana dağıldığı, kalıcı, etkili, gerçekçi ve en ekonomik mücadeleyi sağladığı belirtilmektedir. Ayrıca 8000 – 9000 Hektar civarındaki geniş orman arazilerinde oldukça hızlı sonuç vermektedir. 16.000 CLU/mg potens değerindeki Bio T Plus isimli ürün daha önce ülkemizde hiç kullanılmamamıştır. Bunun aksine 16.700 CLU/mg potens değerindeki Foray 76B’nin helikopter ile havadan ilaçlamada daha önce kullanıldığını, mezkur uygulamanın oldukça tatmin edici sonuçlar verdiğini ve bu nedenle Kuzey Kıbrıs’ın koşullarına daha elverişli olduğu kanaatine varılmıştır.
İhale Şartnameleri, idari ve teknik özellikler ile kullanılan teknik ifadeler uyarınca hazırlanır ve tüm özel ve genel kurallar ile diğer teknik şartları belirtir. İhale dokümanlarındaki değişikliklerin koşulları 20/2016 sayılı Kamu İhale Yasası’nın 30’uncu maddesinde yer almaktadır. Bu Yasa maddesine göre Tekliflerin hazırlanmasını veya işin gerçekleştirilmesini etkileyebilecek maddi veya teknik hatalar veya eksikliklerin ihale makamınca tespit edilmesi veya katılımcılar tarafından yazılı olarak bildirilmesi halleri dışında, ihale dokümanında değişiklik yapılmaz. İhale makamları, ihale dokümanlarını alan tüm iktisadi işletmelere bütün değişiklik ve düzeltmeleri, ihale teklifi sunmak için tanınmış olan sürenin bitiminden 6 (altı) iş günü öncesine kadar, ücretsiz olarak gönderir ve tüm değişiklik ve düzenlemeleri internet sitesinde yeniden yayınlar. Yapılan değişiklik nedeniyle tekliflerin hazırlanabilmesi için ek süreye ihtiyaç duyulması halinde, ihale komisyonları, ihale tarihini bir defaya mahsus olmak üzere en fazla 10 (on) iş günü süreyle erteleyebilir. Erteleme süresince ihale dokümanı satılmasına ve teklif alınmasına devam edilir. Değişiklik halinde, teklifini bu düzenlemeden önce vermiş olan katılımcılara, teklifini geri çekerek, yeniden teklif verme imkânı tanınır. İhale dokümanlarında önemli eksiklik veya hataların olduğu fark edilirse, ihale komisyonları, ihale sonuçlandırma usulünün tümünü iptal edebilir veya ihaleyi tekrar edebilir.
KKTC Turizm ve Çevre Bakanlığı, Orman Dairesi Müdürlüğü söz konusu değişikliklerle ilgili istemini ihale duyurusunun yayımlanmasından bir gün sonra yapmıştır. Bu durumda Teknik Şartlarda yapılan değişikliklerin Kamu İhale Yasası’na aykırılığı yoktur.
Netice itibariyle, KKTC Turizm ve Çevre Bakanlığı, Orman Dairesi Müdürlüğü’nün istemi doğrultusunda Merkezi İhale Komisyonu Başkanlığı tarafından 24 Ekim 2016 tarihinde teklif kabulü için ilan edilen 346/2016 sıra nolu 8,000 Hektarlık orman sahasının “Çam Kese Böceği İçin Havadan Biyolojik İlaçlama İhalesi” Teknik Şartnamesinde yer alan değişikliklerin gerek insan sağlığı gerekse bitki ve hayvanların korunması için gerekli olduğu anlaşılmaktadır. Daha önce de belirttiğimiz üzere, KKTC Turizm ve Çevre Bakanlığı, Orman Dairesi Müdürlüğü’nün, 2007, 2008 ve 2013 yıllarında Çam Kese Böceğine karşı helikopter ile havadan yapılan ilaçlama ihalelerinde potens değeri kriteri olarak 16.700 CLU/mg kullanıldığı tespit edilmiştir. Bu bağlamda 2013 yılına ait ihale belgelerinde potens değerinin 16.700 CLU/mg olduğu açıkça görülmektedir. Bu nedenle de Orman Dairesi Müdürlüğü’nün Kamu İhale Yasası’nın 30’uncu maddesi uyarınca belirtilen süre içerisinde ve usulüne uygun olarak değişiklik yapmasına herhangi bir yasal engel yoktur.
Sayın Şaban Emre, Teknik Şartnamede yapılan değişiklikle ihalenin rekabete kapalı bir hale geldiğini iddia etmiştir. Teknik Şartnamelerde, varsa ulusal veya uluslararası teknik standartlara uygunluğu sağlamaya yönelik düzenlemelerin yapılmasına Kamu İhale Yasası’nın ilgili hükümleri cevaz vermektedir. Kamu İhale Yasası’nın temel ilkeleri arasında ihalelerde saydamlığı, rekabeti, eşit muameleyi, güvenilirliği, ihtiyaçların uygun şartlarla ve zamanda karşılanmasını sağlamakla sorumludur. Bu itibarla, KKTC Turizm ve Çevre Bakanlığı, Orman Dairesi Müdürlüğü ilaçlama için kullanılacak olan ilaçların çevreye karşı etkilerini ve toplum sağlığını göz önünde bulundurmak zorundadır. Bu kapsamda Teknik Şartnamede yapılan değişiklikler hatalı değildir ve/veya söz konusu Yasa Teknik Şartnamede yapılan değişikliklere cevaz vermektedir. Tüm yukardakiler ışığında, Teknik Şartnamenin değiştirilmesinde bir hata bulunmamaktadır.
Emine DİZDARLI
Yüksek Yönetim Denetçisi
(Ombudsman)