Yüksek Yönetim Denetçisi (Ombudsman) Dairesine başvuruda bulunan Sayın Enver Özduran, Gazimağusa Düzce köyünde kâin Pafta /Harita: XXXII/46, Parsel 18 ve Parsel 19’da ekili patates olmadığı halde mezkûr yerde patates ekilmiş gibi işlem yapıldığı, ekili olmayan patateslerin su ihtiyacını gidermek için 570291 Doğu, 388032 Kuzey ve Kod 50 metre olarak izinsiz kuyu kazıldığını ve yeni kazılan kuyunun Gazimağusa Kaymakamlığı tarafından atıl durumda olan bir kuyu olarak kayıt edildiğini iddia ederek konunun Dairemiz tarafından soruşturulmasını talep etmiştir.
Yapılan başvuru üzerine konu, 38/1996 sayılı Yüksek Yönetim Denetçisi (Ombudsman) Yasası kuralları çerçevesinde incelenmiş ve ekte sunulan rapor hazırlanmıştır.
KKTC İçişleri Bakanlığı, Tapu ve Kadastro Dairesi, Gazimağusa Şubesi’nden temin edilen Taşınmaz Mal Araştırma Belgesi üzerinde yaptığımız incelemede Gazimağusa, Düzce köyü hudutları dâhilinde Pafta/Harita: XXXII/46, Parsel 18’in yüz ölçümü 24 Dönüm 2 Evlek ve Parsel 19’un yüz ölçümü ise 1 Dönüm 1 Evlek’ten oluştuğu tespit edilmiştir.
Bu tespit üzerine Dairemiz Gazimağusa Kaymakamlığı’ndan bölgede bulunan kuyular ile ilgili bilgi talep etmiş ve Gazimağusa Kaymakamlığı da bu talep doğrultusunda Köy Muhtarından bir araştırma yapmasını istemiştir. Söz konusu Muhtar Düzce Bölgesi genelinde onlarca kuyunun 1974 öncesinden beri mevcut olduğunu belirtmiştir. Düzce Köyündeki ihtilaf konusu su kuyusu Pafta /Harita: XXXII/46, Parsel 18 üzerinde yer almaktadır. Bu husus Gazimağusa Su İşleri Dairesi nezdindeki kayıtlar tarafından teyit edilmiştir. Köy Muhtarına göre kuyular bölgedeki üreticiler tarafından büyük oranda patates yetiştirmek için kullanıldığı belirtilmektedir. KKTC İçişleri Bakanlığı, Gazimağusa Kaymakamlığı tarafından gönderilen yazının ekinde Beyarmudu – İncirli Muhtarı Sayın Mustafa Yeşilleme’nin “İlgili Makama” hitaben yazılmış ve Azalar tarafından da tasdik edilmiş beyanı bulunmaktadır. Söz konusu Muhtarın yazılı beyanına göre Parsel 18’de 570291 Doğu, 388032 Kuzey ve Kod 50 metre olarak kayıtlı bulunan kuyunun 1974 yılı öncesinden beri mevcut olduğu ve söz konusu kuyunun Sayın Sultan Yeşilleme tarafından kullanıldığı belirtilmiştir.
Düzce köyü hudutları dâhilinde yer alan ve su satışı dışında ekili patateslerini sulamak maksadıyla komşu hali arazi içerisinde atıl durumda bulunan kuyunun kullanımı Sayın Sultan Yeşilleme’ye verilmiştir. 23 Ocak 2013 tarih ve Mk-Gen96/012-369-370 sayılı yazı incelendiğinde söz konusu su kuyusundan su satışı yapılması, suyun belirtilen parselin dışına çıkartılmaması ön koşulu ile verildiği, kuyuda temizlik çalışması esnasında yatay delik açılmaması ve kuyunun derinleştirilme yapılmaması koşullarına riayet edilmesi veya uyulması şartı ile kullanımına verildiği açıkça görülmektedir. Kaymakamlık Fasıl 351 Kuyular Yasası’nın 5’inci maddesi gereğince söz konusu kuyunun kullanımıyla ilgili gerekli koşulları koyduğu ve uyulması gereken ilkeleri açıkça belirttiği görülmektedir.
Ayrıca, Sayın Sultan Yeşilleme’nin Düzce Köyü’nde kâin Pafta/Harita: XXXII/46, Parsel 18’in yanı sıra 29, 30, 54 ve 55 numaralı Parselleri de 2010 yılından beridir Devlet’ten icar ettiği ve bu parseller üzerinde patates ekimi yaptığı tespit edilmiştir. Ancak, patates ekiminin münavebe usulünde yapıldığı yani patates ekilen arazinin belli bir süre nadasa bırakılarak dinlendirildiği ve başka arazilere ekim yapıldığı cihetle belirli dönemlerde mezkûr arazide patates ekili olmaması olası bir durumdur.
Fasıl 351 Kuyular Yasası’nın 15’inci maddesi gereğince bu Yasa kuralları, bu Yasanın yürürlüğe girmesinden önce veya sonra yasal olarak açılmış veya ıslah edilmiş herhangi bir kuyunun tamir veya temizlenmesine veya ayni kişiye ait olan terkedilmiş ve doldurulmuş başka bir kuyudan yirmi ayağa kadar olan bir mesafe içine, mal sahibinin arazisine veya böyle bir mal sahibinin izni ile açılmış veya kazılmış yeni bir kuyunun açılması veya kazılmasına uygulanmaz. Ancak, böyle bir yeni kuyudan seksen ayak mesafeye kadar başka bir mal sahibine ait bir kuyu varsa, bu Yasanın 3. maddesi kuralları uyarınca Kaymakamdan ruhsat almadıkça böyle bir yeni kuyu açılamaz veya kazılamaz. Sayın Kaymakam Muavinin yazısına göre, İncirli Köyünün girişinde üç adet, Düzce’de iki adet, Beyarmudu – İncirli arasında bir adet ve başvuru konusu arazideki bir adet kuyu dışında Sayın Enver Özduran’ın faydalandığı yedi adet kuyu bulunmaktadır. Sayın Sultan Yeşilleme’nin kullanımına verilen Pafta /Harita: XXXII/46, Parsel 18’deki hali arazi içerisinde yer alan su kuyusunun 200 metre kadar yakınında Sayın Enver Özduran’ın kullanımına verilmiş bir başka su kuyusu vardır.
53/1989 sayılı Hali Araziler (İcarlama ve Yönetim) Yasası’nın amacı, hali arazilerin Kamu Yararı amacıyla icarlanması esastır. Bu doğrultuda Tarımsal amaçlar için hali araziler kiralanabilir. 46/1977 sayılı Su Temini (Özel Tedbirler) Yasası’nın ve bu Yasa tahtında çıkartılmış tüzüklerin sulu tarım ile ilgili ekim izinlerini düzenlemesine rağmen çeşitli nedenlerden ötürü söz konusu mevzuat işlevini büyük ölçüde yitirmiştir. Bu kapsamda bölgedeki ekimlere herhangi bir izin prosedürü uygulanmamaktadır. Dolayısıyla, söz konusu mevzuatın güncellenmesi ve izinlerin usule uygun olarak verilmesi gerekmektedir.
Netice itibariyle, Sayın Enver Özduran’ın başvuru konusu yaptığı su kuyusunun hali arazi üzerinde olmakla beraber mezkûr kuyu 1974 yılı öncesinden kazılmış bir kuyu olduğu açıktır. Yine söz konusu kuyunun 1974 yılı öncesinden Parsel 18’in sınırları içinde olduğu Su İşleri Dairesi tarafından teyit edilmiştir. KKTC Tarım ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı, Jeoloji ve Maden Dairesi’nin su kuyusu başvurularını değerlendirirken Fasıl 351 Kuyular Yasası’nın, keza 46/1977 sayılı Su Temini (Özel Tedbirler) Yasası’nın ilgili hükümlerini ve Su Temini (Özel Tedbirler) Yasası altında çıkarılan 1983 ve 269 sayılı Amme Enstrümanı (Denetimli Bölgeler Kararnamesi) dikkate alarak bir değerlendirme yapması gerekmektedir. Su kaynaklarının korunması büyük önem taşıyor. Yeraltı sularının kendini yenileme fırsatı bulmadan tüketilmesi bu kaynakların yok olmalarına neden olabiliyor. Tabi servet olan su kaynaklarımızın kullanılması Devlete aittir. Bu bakımdan Kaymakamlıklar izin verirken Türkiye Cumhuriyeti ile Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti arasında imzalanan Su İhtiyacının Karşılanmasına İlişkin Antlaşma’yı göz önünde bulundurmaları ve vermeyi tasarladıkları izinleri bir plan çerçevesinde ve sınırlı sayıda vermeleri gerekir. Yine kuyuların kullanımı eşit bir şekilde dağıtılması ve birden fazla kuyunun kullanımı tek kişiye verilmemesi ayrımcılığı da önleyecektir. Sürdürülebilir su yönetimi için su kuyularının kayıt altında olması ve kuyuların bilinçsizce kullanılmasının önüne geçilmesi gerekmektedir.
Emine DİZDARLI
Yüksek Yönetim Denetçisi
(Ombudsman)