Kıbrıs Türk Elektrik Kurumu eski Asbaşkanlarından Sayın Yusuf Avcıoğlu, Kıbrıs Türk Elektrik Kurumunda elektrik tarife düzenlemeleri, santral yatırımları ve elektrik kesme-bağlama konularında bazı iddialarda bulunarak mezkûr iddiaların soruşturulması için Dairemize başvurmuştur.
38/1996 sayılı Yüksek Yönetim Denetçisi (Ombudsman) Yasası kuralları çerçevesinde incelenmiş olan konuyla ilgili ekte sunulan rapor tanzim edilmiştir.
Kıbrıs Türk Elektrik Kurumu, KKTC Ekonomi ve Enerji Bakanlığına bağlı olan bir kuruluş olup Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde elektrik enerjisi üretmek ve dağıtımını gerçekleştirmekle yükümlüdür.
Sayın Yusuf Avcıoğlu’nun ilk iddiası yürürlükte bulunan Elektrik İnkişaf (Değişiklik) Nizamnamesine uygun olarak Kıbrıs Türk Elektrik Kurumu Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanan ve mezkûr Kurumun Yönetim Kurulu tarafından uygun bulunarak defalarca karar üretilip Ekonomi ve Enerji Bakanlığına gönderilen tarife düzenlemelerinin konu Bakanlığın talimatı ile engellendiği ve elektrik fiyatlarında yapılmayan düzenlemelerin Kurumu zarara uğrattığı yönündedir.
KKTC Ekonomi ve Enerji Bakanlığı nezdinde yaptığımız soruşturmada Bakanlık Müsteşarı Sayın Şahap Aşıkoğlu, Kıbrıs Türk Elektrik Kurumunun elektrik fiyatlarında artış yapılması dışında oldukça ciddi sorunları olduğunu elektrik fiyatlarına artış yapılmadan mali sorunların çözülebilmesinin mümkün olduğunu belirtmiştir. Sayın Aşıkoğlu, Kıbrıs Türk Elektrik Kurumunun mali yapısının bozulmasında iki temel faktörün belirleyici olduğunu bunların fatura tahsilatındaki yetersizlikler ve elektrik üretim maliyetindeki artışlar olduğunu belirterek üretim maliyetleri hızla artış gösterirken, hem yeni yatırımları hem de çeşitli idame yenileme yatırımlarını finanse edecek, ayrıca kurumun personel giderleri ile cari harcamalarını karşılayacak bir gelir seviyesine ulaşılamadığını ve tarifelerin tasarımının ve zam yapmaktaki kararsızlığın etkisinin gelir-gider dengesini bozduğunu, tahsilat oranlarındaki yetersizliğin ise bu dengesizliği derinleştirdiğini vurgulamıştır. Ayrıca tarifelerin karmaşık olmasının ve her tarife düzenlenmesinde Elektrik İnkişaf Yasası’nın ilgili cetvellerinin revize edilerek Bakanlar Kurulu tarafından aynı karmaşıklıkta bir Nizamname çıkarılmasının sistemin işleyişindeki etkinliği azalttığını kaydetmiştir.
Elektrik fiyatları ve tarifeleri Fasıl 171 Elektrik İnkişaf Yasası uyarınca düzenlenmektedir. Mezkur Yasanın 5’nci maddesinin 1’inci fıkrası tahtında İdare, Bakanlar Kurulunca atanan en çok yedi üyeden oluşur; Bakanlar Kurulu, üyelerden birini Başkan, bir diğerini de asbaşkan tayin eder. Bu noktada tanımlanan İdare, Kıbrıs Türk Elektrik Kurumu Yönetim Kuruludur.
Aynı Yasanın 23’üncü maddesinin 1’inci fıkrası tahtında İdarenin toplu olarak veya doğrudan tüketicilere sattığı elektrik ve yaptığı hizmetler için yükleyeceği ücretler, İdarenin bu satış ve hizmetlerden bir yılda başka kaynaklardan elde edilmesi muhtemel gelirle birlikte sağlayacağı gelir, İdarenin borçlandığı herhangi bir paranın faizi veya ana kısmının ödenmesi ile ilgili olarak o yılda yapılması gereken ödemelerle, İdarece bu Kısım uyarınca çıkarılmış esham ve tahvilatın geri ödenmesi için ödenek ayrılması ve İdarenin o yılda ihtiyat fonu, genişletme, yenileme, aşınma ikrazları ve başka benzeri amaçları için ayırmayı uygun göreceği miktarlar dahil, İdarenin o yıl doğru olarak gelire yüklenebilecek tüm ücret, tahsisat, maaş, ikramiye, çalıştırma masrafları ve öteki harcamalarını ödemek için yeterli olacak kadar veya yeterli olan miktarın mümkün derecede en yakın bir miktarı sağlayacak oranda ve tarifeye göre saptanır. Bu maddenin öngördüğü ücretler, İdare uygun görürse, farklı bölgeler için farklı oranlarda ve tarifelerde saptanır. Ancak bu yapılırken herhangi bir bölgenin gereksiz olarak tercih edilmemesine dikkat edilmelidir. Ancak bu maddedeki hiçbir kural, İdareyi, özel bir anlaşma ile başka fiyatlar yüklemesinden menetmez.
Yine aynı Yasanın 44’üncü maddesi tahtında İdare, Bakanlar Kurulunun onayı ile bu Yasanın veya yürürlükte olan herhangi bir Yasanın kurallarına aykırı olmamak üzere, bu Yasanın daha iyi surette uygulanmasını sağlamak amacıyla, Resmî Gazetede yayımlanacak olan tüzükler yapabilir ve bu kuralla verilen yetkinin genelliğine halel gelmemek üzere Tüzüklerde gösterilen kayıt ve şartlar gereğince temin edilen enerji ve kiralanan aletler, tüketicilere ait tesis ve teçhizatın teftiş, muayene ve idameleri ve saatlerin tesis ve muayeneleri ile tüketiciler hesabına usulüne göre görülen diğer hizmetler hususunda ücretler saptamak; Elektrik cereyanı temini için dilekçelerin şeklini, elektrik temini tarzını ve üreticilerin bina ve yerlerini esas hatlara bağlamak hususundaki masrafların kimin tarafından ödeneceğini saptamak; Elektrik temini ve tüketimi konusunda takip edilecek usulleri, tüketiciler tarafından verilecek teminatı ve tüketicinin bu Yasa veya Elektrik Yasasının veya bunlar gereğince yapılan herhangi bir tüzüğün gereklerini yerine getirmediği veya usulüne göre saptanan ücretleri ödemediği veya arızalı alet veya parça kullandığı hallerde veya kesmenin gerekli veya uygun olduğu hallerde elektriğin kesilmesi ile ilgili şartları saptamak; Elektrik temininin uygun surette idaresi için gerekli işlemleri yapmak gibi konuların tümü veya herhangi bir kısmı hususunda tüzük yapabilir.
İdare, Elektrik Tarifelerinin düzenlenmesini ve daha iyi uygulanmasını sağlamak amacıyla Tüzük yapabilir veya kural koyabilir. Yukarıdaki 44’üncü madde uyarınca “Esas Nizamname” olarak anılan 1954 Elektrik İnkişaf Nizamnamesi yapılmıştır. Elektrik Fiyat ve Tarifeleri düzenlenirken Esas Nizamname üzerinde elektriğin ortalama maliyet fiyatının değişmesinde etken olan unsurların değişimine bağlı olarak Kıbrıs Türk Elektrik Kurumu tarafından güncel düzenlemeler yapılmaktadır. KKTC Bakanlar Kurulu da “Esas Nizamname” ile birlikte okunan güncel ve/veya değiştirilmiş Nizamnameleri Resmi Gazetede yayınlamaktadır.
KKTC Bakanlar Kurulu 21 Mart 2019 tarihinde Fasıl 171 Elektrik İnkişaf Yasası’nın 44’üncü maddesinin verdiği yetkiye dayanarak hazırlanan Elektrik İnkişaf (Değişiklik) Nizamnamesi Resmi Gazetede yayınlanarak “Esas Nizamname” olarak anılan 1954 Elektrik İnkişaf Nizamnamesi ile birlikte okunmaktadır.
Mezkûr Nizamnamenin 5’inci maddesinin 1’inci fıkrası tahtında hesap devreleri Kurum programına göre her bölge için sayaç okuma tarihleri esas alınarak saptanır. Yine, elektrik maliyet unsurlarındaki değişikliğe göre tarife ayarlamaları Nizamnamenin 5’inci maddesinin 4’üncü fıkrasında belirlenen yönteme uygun olarak belirlenir ve Yönetim Kurulunun onayı ile KIB-TEK Web Sayfasında yayınlanarak yürürlüğe girer. Kıbrıs Türk Elektrik Kurumu, Yakıt Bedeli (YB) hesaplamasında kullanılan verilerden Kur, Yeni Yakıt Bedeli, Yeni Yakıt öncesi stok miktarı, bu stok miktarının maliyeti ve ortalama maliyet fiyatı (M), yeni tarifelerin uygulanması öncesinde Kurumun web sayfasında yayınlar.
Yine aynı Nizamnamenin 5’inci maddesinin 3’üncü fıkrası tahtında Fasıl 171 Elektrik İnkişaf Yasası’nın 23’üncü maddesinin (1)’inci fıkrasında yer alan maliyet unsurları göz önünde bulundurularak hesaplanan Ortalama Maliyet Fiyatı kilowatt saat başına düşen Yakıt Bedeli ve Sabit Bedelin toplamından oluşmaktadır. Aynı maddenin 4’üncü fıkrası tahtında Yakıt Bedeli bir tonluk yakıt maliyetinin değişimine bağlı olarak 3 ayı geçmeyen sürelerde yeniden hesaplanır. Son düzenleme yapıldığı tarihten hesaplama yapılacağı tarihe kadarki dönem içinde Elektrik Santrallerinin tanklarında bulunan Fuel-Oil’in ağırlıklı ortalama maliyeti esas alınarak tarifelerdeki yeni yakıt bedeli hesaplanır. Yeni Yakıt bedeline göre ortaya çıkan yeni tarifeler Kıbrıs Türk Elektrik Kurumu Müdürü’nün önerisi Yönetim Kurulu’nun onayı ile Kıb-Tek web sayfasında yayınlanarak yürürlüğe girer. Sabit Bedel ise Personel Gideri Maliyeti, Emeklilik Fon Maliyeti, Amortisman Maliyeti, Finansman Maliyeti, Genel Giderler Maliyeti, Kalecik Santrali Kira Bedeli Maliyeti ve İlave Yatırım Payı Maliyetinin toplamından oluşmaktadır. Uygulanan her tarifenin Sabit Bedeli yılda iki kez Şubat ve Ağustos aylarında, Yakıt Verimliliği Katsayısı ise Ağustos ayı içinde üretim, tüketim miktarları, ekonomik değişimler ve diğer maliyet unsurları dikkate alınarak gözden geçirilir ve varsa oluşan değişiklikler ışığında Kıbrıs Türk Elektrik Kurumu Müdürü’nün önerisi ve Yönetim Kurulu’nu kararı ile yeniden hesaplanır. Yeni durum tarifelere yansıtılarak Kıbrıs Türk Elektrik Kurumu Yönetim Kurulu’nun onayı ile Kıb-Tek web sayfasında yayınlanarak yürürlüğe girer. Bu fıkralarda belirtilen sürelerde gerekli düzenlemelerin yapılması zorunludur. Bu fıkra altında yükümlülüğü olanlar, bu yükümlülüklerini belirtilen süreler içerisinde yerine getirmemelerinden doğacak Kurum ve/veya tüketici zararlarından sorumlu olurlar.
Yukarıdaki Yasa ve Elektrik İnkişaf Nizamnamesinin belirlediği ilkelerden elektrik ücretlerinin hesaplanmasında iki ana etkenin önem taşıdığı görülmektedir. Bunlardan birinin Yakıt Bedeli diğerinin ise Sabit Bedel olduğu, Yakıt Bedelinin kendinden tanımlı bir parametre olduğu ve Yakıt Maliyetinin değişimine bağlı olarak düzenlenmesi gerektiği, Sabit Bedelin de bazı ekonomik unsurlara göre değişim gösterdiği ve her iki parametrenin de düzenlenmediği durumlarda Kurumun zarar ettiği sonucuna ulaşılmaktadır. Netice itibarıyla, mezkûr Nizamnamede belirtilen sürelerde elektrik tarifelerinin güncellenmesi Ekonomi ve Enerji Bakanlığının ve Kıbrıs Türk Elektrik Kurumunun sorumluluğudur ve/veya bu görev onların uhdesindedir.
Kıbrıs Türk Elektrik Kurumu Yönetim Kurulu’nun almış olduğu 28 Şubat 2019 tarih ve MS/32/2019 numaralı karar ile yürürlükte bulunan Elektrik İnkişaf (Değişiklik) Nizamnamesinin 5’inci maddesi gereği Şubat 2019’da belirlenen Sabit Bedele gelen artış ile güncel Yakıt Bedeline ve Çoklu Zamanlı Tarifeye geçilmesine karar verilmiştir. Akabinde 21 Mart 2019 tarih ve 39/2019 sayılı Ek III AE 197 sayılı Elektrik İnkişaf (Değişiklik) Nizamnamesi Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Konu Nizamname uyarınca da Elektrik Fiyat Tarifeleri 8 Nisan 2019 tarihinde güncellenmiş ve tüketiciye yansıtılmıştır. 8 Nisan 2019 tarihinden bu yana elektrik fiyatlarında herhangi bir düzenleme yapılmamıştır. Mezkûr Elektrik İnkişaf Nizamnamesinin ve/veya Elektrik İnkişaf (Değişiklik) Nizamnamelerinin 5’inci maddesi gereği Kıbrıs Türk Elektrik Kurumu Yönetim Kurulu’nun , 22 Ağustos 2019, 26 Eylül 2019, 14 Kasım 2019, 25 Aralık 2019, 16 Ocak 2020 ve 6 Mart 2020 tarihlerinde almış olduğu sırasıyla EO/80/2019, EO/123/2019. EO/179/2019, EO/218/2019, EO/07/2020 ve EO/51/2020 numaralı kararlarda Tarife Düzenlemesi yapılmasına karar verilmiş ve mezkûr kararlar Ekonomi ve Enerji Bakanlığına gönderilmiştir. Ancak mezkûr Bakanlığın konuyu Bakanlar Kurulu gündemine taşımaması nedeniyle herhangi bir Tarife Düzenlemesi yapılmadığı anlaşılmaktadır.
Kıbrıs Türk Elektrik Kurumu Yönetim Kurulu tarafından yürürlükte olan Nizamnamelere uygun olarak yapılan tarife düzenlemelerinin Ekonomi ve Enerji Bakanlığı tarafından herhangi yasal bir gerekçe gösterilmeden Bakanlar Kuruluna gönderilmemesi bir eksikliktir ve/veya yapılması gerekenin yapılmadığının bir göstergesidir veya idari bir ihmaldir. Bu nedenle, Sayın Yusuf Avcıoğlu ilk iddiasında haklıdır.
Sayın Yusuf Avcıoğlu, artan enerji talebinin karşılanması amacıyla Kıbrıs Türk Elektrik Kurumu Yönetim Kurulunun 11 Haziran 2020 tarih ve SG/44/2020 numaralı kararında Fuel-Oil’den Doğal Gaza geçiş için gerekli yatırımların yapılması hususunda harekete geçilmesi ve gerekli teknik şartnamelerin hazırlanarak, uluslararası ihaleye çıkılabilmesi için Ekonomi ve Enerji Bakanlığı vasıtasıyla Bakanlar Kuruluna sunulmasına oy birliği ile karar verildiğini fakat konu Bakanlığın bu hususu Bakanlar Kurulu gündemine getirmediğini iddia etmiştir.
Sayın Şahap Aşıkoğlu, Bakanlığın vizyon 2035 çalışması kapsamında yapılan “enerji ihtiyacı” talebi analizinin 2025-2030 yılları arasında elektrikli arabaların da piyasada çoğalması ile ülkemizdeki enerji talebinin 800 KW ile 1200 KW arasında değişim göstereceğinin tahmin edildiğini, bu rakamın şu andaki yöntemler ile üretilmesinin hem çok pahalı, hem çevre için felaket, hem de rasyonel olmadığını, bu nedenle enterkonnekte veya LNG sistemine geçmek için çaba sarf edildiğini vurgulamıştır. Bu bağlamda Sayın Aşıkoğlu, bu konunun sadece Ekonomi ve Enerji Bakanlığına bağlı bir husus olmadığını Bakanlar Kurulu Avrupa Birliği-Türkiye işbirliğini beklediğini kaydetmiş ve enerji stratejilerinin KIB-TEK Yönetim Kurulu tarafından değil siyasetin kurguladığı genel perspektif tarafından oluşturulduğunu sözlerine eklemiştir.
Konuyla ilgili Dairemiz tarafından yayınlanmış olan 30 Haziran 2020 tarihli raporda çevre ve insan sağlığına daha duyarlı enerji politikalarının belirlenmesinin gerekliliği üzerinde durulmuştur. Sayın Aşıkoğlu’nun da belirttiği gibi bu husus sadece Ekonomi ve Enerji Bakanlığı veya Kıbrıs Türk Elektrik Kurumu Yönetim Kurulu uhdesinde olmayıp toplumun tüm kesimlerinin ve konunun tüm taraflarının ivedilikle harekete geçmesini gerektirmektedir. Sayın Yusuf Avcıoğlu’nun ikinci iddiası idari bir denetimden ziyade geleceğin enerji politikalarına yönelik bir değerlendirme gerektirdiğinden mezkûr iddia ile ilgili herhangi bir değerlendirme yapmamız mümkün değildir.
Sayın Yusuf Avcıoğlu’nun bir diğer iddiası elektrik sayaçlarını kesme ve bağlama konularında bazı sıkıntılar yaşandığı, hatta bu durumun basına da yansıdığı, sayaç kesme ve bağlamanın denetime tabi olması için 16 Temmuz 2020 tarih ve SG/98/2020 numaralı Kıbrıs Türk Elektrik Kurumu Yönetim Kurulu kararı üretildiği, bu karar uyarınca İç Denetim Şube sorumlusunun tüm kesme/bağlama işlemlerini günlük bazda denetlemesi ve Genel Müdüre ve Yönetim Kuruluna yapılan her türlü kesme/bağlama uygulamalarının denetim sonuçlarının yazılı olarak raporlanmasına oy birliği ile karar verildiği fakat bu kararın bazı üst düzey siyasilerin müdahalesi ile durdurulduğu yönündedir.
Kıbrıs Türk Elektrik Kurumu nezdinde yaptığımız soruşturmada KIB-TEK Genel Müdürü Sayın Gürcan Erdoğan ilgili kararın tebliğ edildiği gün Yönetim Kurulu Sekreterliği tarafından geri toplatıldığını ve tekrardan dağıtımının yapılmadığını belirtmiştir. Sayın Erdoğan, İç Denetim Şube Sorumlusunun, sayaç kesme bağlama görevlerini yerine getirirken Bilgi İşlem Şube Amirliğinin hazırlamış olduğu matbu formları kullandığı, raporlamaların bu formlar doğrultusunda yapıldığı ve 16 Temmuz 2020 tarih ve SG/98/2020 numaralı Kıbrıs Türk Elektrik Kurumu Yönetim Kurulu kararı ile daha önce talep edilen raporlardan daha farklı bir rapor talep edilmediğini belirtmiştir. Kıbrıs Türk Elektrik Kurumu Yönetim Kurulunun almış olduğu kararı yasal bir gerekçe olmadan uygulamaya koymaması kamu yönetimi ciddiyeti ile bağdaşmamaktadır ve/veya kararların günü birlik alındığına ve/veya yürürlükte olan yasal mevzuatın ortaya koymuş olduğu ilkelere dayandırılmadığını göstermektedir. Netice itibarıyla, Sayın Avcıoğlu üçüncü iddiasında haksız sayılmaz.
Fasıl 170 Elektrik Yasası ve Fasıl 171 Elektrik İnkişaf Yasaları yapıldığında bir Devlet Dairesi olarak hizmet veren Kıbrıs Türk Elektrik Kurumu günümüzde birçok görev ve fonksiyonu olan bir kuruluş haline gelmiştir. Bu nedenle mezkûr Yasalar işlevsel olmaktan uzaklaşmışlardır. Her tarife düzenlenmesinde Elektrik İnkişaf Yasası’nın ilgili cetvellerinin revize edilerek Bakanlar Kurulu tarafından yeni bir nizamname çıkarılması fonksiyonel değildir. Yine elektrik kesme ve bağlama konularında mezkûr Yasalardaki eksiklikler bazı keyfi uygulamalara sebebiyet vermektedir. Bu nedenle Kıbrıs Türk Elektrik Kurumunun görev alanına giren konularda layıkıyla hizmet verebilmesi için gerekli olan Yasa ve Tüzüklerin ivedilikle yapılmasının elzem olduğu kanaatindeyim.
Emine DİZDARLI
Yüksek Yönetim Denetçisi
(Ombudsman)