Kıbrıs Türk Hekimler Sendikası adına dönemin başkanı Sayın Sıla Usar İncirli Dairemize başvuruda bulunarak, KKTC Çalışma ve Güvenlik Bakanlığı, Sosyal Sigortalar Dairesi’nin Kıbrıs Türk Serbest Çalışan Hekimler Birliği ile protokol imzalaması neticesinde Birliğin üyesi olmayan hekimlere Sosyal Sigorta Reçetesi vermediğini, bu durumun yasal bir dayanağı olmadığını, böylesi bir uygulamanın tüm hekimleri Kıbrıs Türk Serbest Çalışan Hekimler Birliği üyesi olmaya zorladığını ve sigorta primlerini layıkıyla ödeyen hastaları mağdur ettiğini iddia ederek soruşturma talep etmiştir.
Yapılan başvuru üzerine konu, 38/1996 sayılı Yüksek Yönetim Denetçisi (Ombudsman) Yasası kuralları çerçevesinde incelenmiş olup raporu hazırlanmıştır.
73/2007 sayılı Sosyal Güvenlik Yasası’nın amacı, kısa ve uzun vadeli sigorta kolları bakımından kişileri, sosyal sigorta riskleri karşısında güvence altına almak, bu sigorta kollarından yararlanacak kişileri ve sağlanacak sosyal sigorta haklarını, bu haklardan yararlanma koşullarını, sosyal güvenlik finansman ve karşılanma yöntemlerini belirlemek, sosyal güvenliğin işleyişi ile ilgili usul ve esasları düzenlemektir. Yine Kıbrıs Türk Sosyal Sigortalar Yasası tahtında iş kazalarıyla meslek hastalıkları, hastalık, işsizlik, analık, malullük, yaşlılık, evlenme, ölüm hallerinde Sosyal Sigorta yardımları sağlanır.
16/1976 sayılı Kıbrıs Türk Sosyal Sigortalar Yasası’nın 34’üncü maddesi sağlık yardımlarının kapsamını düzenlemektedir. Mezkur Yasa maddesine göre sağlık yardımları, Bakanlıkça uygun görülecek sağlık kuruluşlarına veya hekimlere muayene ettirilmesini, hekimin göstereceği lüzum üzerine teşhis için gereken klinik ve laboratuvar muayenelerinin yaptırılmasını ve tedavisinin sağlanmasını, teşhis ve tedavi için gerekirse Bakanlığın uygun göreceği sağlık müessesesine yatırılmasını, tedavisi süresince gerekli ilâç ve iyileştirme vasıtalarının sağlanmasını, ayakta yapılan tedavilerinin ilaç bedellerinin %20'sinin kendileri tarafından ödenmesi suretiyle karşılanması hallerini kapsamaktadır.
Özel sağlık hizmet sunucularından sağlık hizmeti alınması halinde, sigortalılardan hangi hizmet için ne oranda katkı payı alınacağı, Kurum ile özel sağlık hizmet sunucuları arasında yapılacak sözleşmeler ile belirlenmektedir. Bir başka deyişle, 16/1976 sayılı Kıbrıs Türk Sosyal Sigortalar Yasası ile 73/2007 sayılı Sosyal Güvenlik Yasası kapsamında sigortalı olanlar, geçindirmekle yükümlüleri ve Kıbrıs Türk Sosyal Sigortalar Dairesinden gelir ve aylık alanlar ile onların geçindirmekle yükümlü olduğu kişilerin hastalıklarında ihtiyaç duyulan ilaçların Sosyal Sigortalar Dairesi ile serbest çalışan Eczacılar arasında imzalanan sözleşmeler kapsamında Serbest Çalışan Hekimler ile Sosyal Sigortalar Dairesi arasında da sözleşmeler imzalanmaktadır.
16/1976 sayılı Kıbrıs Türk Sosyal Sigortalar Yasası’nın İdare Meclisinin Görev ve Yetkilerini düzenleyen 144’üncü maddesi İdare Meclisi’ne Sözleşme yapma yetkisi vermektedir. Bununla birlikte 73/2007 sayılı Sosyal Güvenlik Yasası’nın 121’inci maddesi sözleşme yapma yetkisini Yönetim Kuruluna vermektedir. Şöyle ki, mezkur Yasa maddesi uyarınca Yönetim Kurulu kendisine ve Kuruma verilmiş bulunan görevleri yerine getirebilmek için, yurt içinde veya yurtdışında yataklı veya yataksız sağlık kuruluşları, hekim, eczacı ve diğer gerçek veya tüzel kişiler ile sözleşme yapma yetkisi verildiği açıkça görülmektedir. Ancak bu yetki tahtında Sosyal Sigortalar Dairesi herhangi bir Yasaya aykırı sözleşme yapamaz.
13/1976 sayılı Kıbrıs Türk Tabipler Birliği Yasası’nın 3’üncü maddesinin 4’üncü fıkrasının (A) bendi tahtında Tabip ve Diş Tabipleri, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde meslekleri uygulayabilmek, kamu hastanelerinde, özel sağlık kuruluşlarında veya diğer resmi veya özel kuruluşlarda meslekleriyle ilgili görev alabilmek ve görevlerine devam edebilmek için Birliğin bağlı oldukları Odaların üye kütüklerine kayıtlı olmak ve üyelik yükümlülüklerini yerine getirmek suretiyle üyeliğini korumak zorundadır. Mezkur Yasa maddesinden de anlaşılacağı üzere, KKTC’de Hekimlik hizmeti verebilmek için Kıbrıs Türk Tabipleri Birliği’ne kayıt zorunluluğu bulunmaktadır. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde hekimlik hizmeti verebilmek için Kıbrıs Türk Serbest Çalışan Hekimler Birliği’ne üye olmak için yasal bir zorunluluk yoktur ve/veya böyle bir mevzuat yoktur.
Bu noktadan hareketle, Sosyal Sigortalar Dairesi İdare Meclisi’nin 11 Eylül 2008 ve 15 Ekim 2010 tarihlerinde Kıbrıs Türk Serbest Çalışan Hekimler Birliği ile imzalanan Sözleşmenin 3’üncü maddesinde yer alan “Sözleşme imzalayan Hekimin Dairemiz Sigortalısı olup prim borcunun bulunmaması ve Kıbrıs Türk Serbest Çalışan Hekimler Birliği üyesi olması koşuldur” ibaresi Kıbrıs Türk Tabipler Birliği Yasası’na aykırı idi veya Sosyal Sigortalar Dairesi tarafından yapılan bu uygulama hatalı idi.
Dairemiz tarafından başlatılan soruşturma neticesinde KKTC Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Sosyal Sigortalar Dairesi uyarılarımızı dikkate alarak daha önceki uygulamalarda Serbest Çalışan Hekimlerin zorunlu olarak Kıbrıs Türk Serbest Çalışan Hekimler Birliği’ne üye olmaları gerektiği hususunu ve keza Sosyal Sigortalar Dairesi nezdinde imzalanan sözleşmede yer alan söz konusu yasadışı ibareleri düzelterek ve/veya söz konusu ibareleri Sözleşmeden kaldırarak Ek-2’de yer alan yeni sözleşmeyi yürürlüğe koymuştur.
Yüksek Yönetim Denetçisi (Ombudsman) Dairesi, hataların düzeltilmesi ve tekrarlanmaması doğrultusunda idareye yol gösterici ve idareyi ikna edici rol oynamakta bireylerin temel hak ve özgürlüklerinin korunması ve idarenin eylem, işlem ve tutumlarının hukuka uygunluğunun sağlanmasını amaçlamaktadır. Bu amaçlar doğrultusunda yapılan soruşturmalar, yargının iş yükünün hafifletilmesi, idari yönetimin ve memurların iyileştirilmesi gibi olumlu sonuçlar doğurmaktadır. Ombudsmanın ihlalleri gidermede rol oynaması idare ve bireyler arasında güven ilişkisinin kurulması ve pekiştirilmesinde de fayda sağlamaktadır.
İdare yaptığı işlemlerde, yasal zorunluluk olmayan bir eylemin yapılmasını sözleşme hükümlerine şart olarak koymak suretiyle, bireyleri bir birliğe üye olup aidat vermeye zorlayamaz. Bu bağlamda, Sosyal Sigortalar Dairesi’nin yapılan hatayı düzeltmesi denetimin idari işlemlerdeki önemini bir kere daha göstermiştir. Ayrıca Sosyal Sigortalar Dairesinin uyarılarımızı dikkate alan yapıcı davranışlarının da diğer idari birimlere örnek teşkil etmesi açısından önemlidir.
Emine DİZDARLI
Yüksek Yönetim Denetçisi
(Ombudsman)