Sayın Alper Tenekeci, KKTC Turizm ve Çevre Bakanlığı, Eski Eserler ve Müzeler Dairesi Müdürlüğü’nden kiraladığı yerle ilgili olarak kira sözleşmelerinin zamanında yenilenmediğini ve Dairenin sözleşme yenilenme sürecinde çeşitli gerekçelerle kendisine zorluk çıkardığını iddia ederek konunun soruşturulması talebi ile Dairemize başvuruda bulunmuştur.
Yapılan başvuru üzerine konu, 38/1996 sayılı Yüksek Yönetim Denetçisi (Ombudsman) Yasası kuralları çerçevesinde incelenmiş ve ekte sunulan rapor hazırlanmıştır.
Sayın Alper Tenekeci, Gazimağusa’da, Yeni İzmir Sokak’ta ikamet etmektedir. Sayın Tenekeci’nin evinin arka tarafındaki boş alan, yıllarca buraya dökülen çeşitli atıklar nedeniyle pis ve bakımsız durumda kalmış, Sayın Alper Tenekeci buranın temizlenmesi ve boş alanı adeta işgal eden haşerelerin ilaçlanması için ciddi bir emek ve para harcamış ancak buranın temiz tutulması sağlanamamıştır. Gazimağusa Surlarının önemli bir kısmını teşkil eden Martinengo Tabyası karşısında Fakirhane Mevkii’nde bulunan Pafta/Harita:XXXIII.4.4.11’de yer alan bahse konu 425 numaralı parsel, oldukça büyük bir alan olup içerisinde 212 numaralı başka bir parsel bulunmaktadır. Söz konusu 212 numaralı parselde, etrafı duvarlarla çevrili alanın içerisinde ana kaya yontularak yapılmış bir yeraltı kilisesinin konumlanmış olması nedeniyle alan, KKTC Turizm ve Çevre Bakanlığı, Eski Eserler ve Müzeler Dairesi Müdürlüğü’nün tasarrufundadır.
Sayın Alper Tenekeci, Gazimağusa, Yeni İzmir Sokak’ta kain Pafta/Harita:XXXIII.4.4.11’de yer alan bahse konu 425 numaralı parselin güney bölümünün kendisine kiralanması için 6 Nisan 2011 tarihinde Eski Eserler ve Müzeler Dairesi Müdürlüğü’ne yazılı müracaatta bulunmuştur. Sayın Tenekeci Daire’ye yapmış olduğu müracaatta söz konusu hali arazide İngiliz Yönetimi zamanından kalma ekilmiş okaliptüs, selvi, zeytin ve karabiber ağaçları ekili olduğunu, kendisinin de Gazimağusa Kaymakamlığı’ndan izin alarak burayı ağaçlandırdığını bildirerek 425 numaralı parselin bir bölümünün 10 veya 50 yıllığına kendisine kiralanmasını talep etmiştir. Sayın Alper Tenekeci’nin başvurusu, KKTC Turizm ve Çevre Bakanlığı ,Eski Eserler ve Müzeler Dairesi Müdürlüğü’nün 24 Ağustos 2011 tarihli Kira Komisyonu toplantısında değerlendirilmiş ve Gazimağusa, Fakirhane Mevkii’nde kain Martinengo Tabyası karşısında bulunan Pafta/Harita:XXXIII.4.4.11’de yer alan 425 numaralı parselin güney kısmının 1 yıllığına Alper Tenekeci’ye kiralanmasına karar verilmiştir. Akabinde 19 Eylül 2011 tarihinde, Sayın Alper Tenekeci ile KKTC Turizm ve Çevre Bakanlığı, Eski Eserler ve Müzeler Dairesi Müdürlüğü arasında 13 Eylül 2011 ile 12 Eylül 2012 tarihlerini kapsayan kira sözleşmesi imzalanmıştır. Söz konusu kiralama işlemi 60/1994 sayılı Eski Eserler Yasası ve bu Yasa’nın 14’üncü ve 53’üncü maddelerinin kendisine verdiği yetki altında yapılan Taşınmaz Eski Eserleri Kullanma ve Kira Tüzüğü tahtında yapılmıştır.
Sayın Alper Tenekeci, 2011 yılından beri kirasında bulundurduğu taşınmaz malın temizlik ve bakımı ile yakından ilgilendiğini, kirasını zamanında ve peşin olarak ödediğini, söz konusu alandaki ağaçların bakım ve budamalarını yaptırdığını, komşu parsel içerisinde bulunan yeraltı kilisesini her zaman gözettiğini, ancak buna rağmen kira sözleşmelerinin zamanında yenilenmediğini, KKTC Turizm ve Çevre Bakanlığı, Eski Eserler ve Müzeler Dairesi Müdürü Sayın Fuat Azimli’nin sözleşme yenilenme tarihlerinde çeşitli gerekçelerle kendisine zorluk çıkararak uzun süreli kiralama yapmaya yanaşmadığını, kendisinden haksız biçimde banka teminat mektubu istendiğini ve KKTC Turizm ve Çevre Bakanlığı, Eski Eserler ve Müzeler Dairesi, Gazimağusa Bölge Şube Amirliği tarafından düzenlenen değerlendirme raporlarının hatalı olduğunu iddia ederek konunun soruşturulmasını talep etmiştir.
Taşınmaz Eski Eserleri Kullanma ve Kira Tüzüğü’nün amacı, Müdürlüğün gözetim, denetim, kullanım ve tasarrufunda bulunan taşınmaz eski eserler ile gayrimenkulleri korumak, yaşatmak ve bozulmalarını önlemek için kullanım, kira ve tahliye süreçlerinin şekil ve şartları ile bu süreçlerde uyulması gerekli usul ve esasları belirlemektir. Bu Tüzük, Müdürlüğün gözetim, denetim ve kullanımında bulunan taşınmaz eski eserler ile gayrimenkullerin kullanım ve kiralanmasına ilişkin kuralları görev yetki ve sorumluluklarını ve kira ile ilgili kullanımlarda uyulması gerekli usul ve esasları kapsamaktadır.
Taşınmaz Eski Eserleri Kullanma ve Kira Tüzüğü’nün 17’nci maddesinin 1’inci fıkrasına göre, kira veya kullanım izin süresince amaca ve öngörülen kurallara uygun kullanımın veya taşınmaza katkının devam ettiği yargısına ve/veya somut saptamalara varılması halinde, sözleşmenin bitim tarihinden bir ay önce kiracının Müdürlüğe yazılı başvurusu üzerine kira sözleşmesi yenilenebilir. Sayın Tenekeci, Taşınmaz Eski Eserleri Kullanma ve Kira Tüzüğü’ne uygun biçimde hareket ederek kira sözleşmelerinin sona erme tarihinden 1 ay önce KKTC Turizm ve Çevre Bakanlığı, Eski Eserler ve Müzeler Dairesi Müdürlüğü’ne dilekçe yazarak kirasının yenilenmesini talep etmiştir. Sözleşme süresi ile ilgili kurallar, Tüzüğün 16’ncı maddesinde düzenlenmiştir. Söz konusu Tüzüğün 16’ncı maddesi tahtında büyük boyutlarda ve/veya proje bazında inşai ve fiziki müdahale gerektirmeyen taşınmazların sözleşme süresi en çok iki yıldır. Bu süre, taşınmazın bir restorasyon projesi çerçevesinde kiralanması veya kullanımı süresi kira komisyonu tarafından ve en fazla 10 yıl olarak belirlenir. Sayın Tenekeci’ye kiralanan taşınmaz mal bir restorasyon projesi çerçevesinde kiralanmadığından KKTC Turizm ve Çevre Bakanlığı, Eski Eserler ve Müzeler Dairesi Müdürlüğü’nün bu yeri en fazla iki yıllık sürelerle kiraya verebileceği açıktır. Bu durumda KKTC Turizm ve Çevre Bakanlığı, Eski Eserler ve Müzeler Dairesi Müdürlüğü’nün kira sözleşmelerinin süresinin belirlenmesi konusunda hatalı davrandığını söylemek mümkün değildir.
Sayın Alper Tenekeci, 2011-2018 yılları arasında Müdürlük ve/veya yetkili temsilcileri ile 8 kez kira sözleşmesi imzalanmıştır. Sayın Tenekeci, sözleşmede belirtilen kira bedelini her sözleşme imza tarihinde peşin olarak ödediği halde KKTC Turizm ve Çevre Bakanlığı, Eski Eserler ve Müzeler Dairesi tarafından kendisinden banka teminat mektubu istenmiştir. Taşınmaz Eski Eserleri Kullanma ve Kira Tüzüğü’nün kiralama veya kullanma başvurularına ilişkin 9’uncu maddesinin 4’üncü fıkrasına göre başvuru veya teklif sahipleri, inşai ve fiziki müdahale gerektiren taşınmaz eski eserlerin kiralanmasında yapılacak iş bedeli çerçevesinde ve Müdürlükçe öngörülen dört ay süreli banka teminat mektubunu Müdürlüğe ve/veya Eski Eserleri Koruma Fonu’na vermekle mükelleftir. Sayın Tenekeci ile yapılan sözleşmeleri değerlendirdiğimiz zaman ona kiralanan yerin inşai ve fiziki müdahale gerektiren bir taşınmaz eski eser olmadığı ve bahçe olarak kiraya verilmiş bir taşınmaz mal olduğu görülmektedir. Dolayısıyla ilgili yer bir bahçe olduğundan, kiraya verilirken yapılması koşul koyulmuş bir iş yoktur. Bahçe olarak kullanılmak üzere kiraya verilen ve kirası peşin olarak ödenen bir yerle ilgili banka teminat mektubunun talep edilmesi 9’uncu maddenin koyduğu koşullar arasında yoktur ve/veya kiralanan boş alanlar için Tüzüğün öngördüğü bir kural bulunmamaktadır. 27/2013 sayılı İyi İdare Yasası’nın 5’inci maddesi uyarınca İdare, Anayasa ve yasalar yanında tüzüklere, yönetmeliklere ve diğer düzenleyici işlemlere uygun davranmakla yükümlüdür. KKTC Turizm ve Çevre Bakanlığı, Eski Eserler ve Müzeler Dairesi Müdürlüğü kiracılarından Taşınmaz Eski Eserleri Kullanma ve Kira Tüzüğü’nün ilgili maddelerince gerek görülen durumlar dışında banka teminat mektubu talep etme hakkı yoktur. Sayın Alper Tenekeci’den banka teminat mektubu istenmesi haksız ve/veya hatalı bir uygulamadır.
Taşınmaz Eski Eserleri Kullanma ve Kiralama Tüzüğü kapsamına giren taşınmazların kira bedelleri ile kira süreleri, Kira Komisyonu tarafından belirlenir. Kira Komisyonu, kira ve kullanım başvurularına ilişkin evrakları değerlendirerek karara bağlar. KKTC Turizm ve Çevre Bakanlığı, Eski Eserler ve Müzeler Dairesi Müdürlüğü, Taşınmaz Eski Eserleri Kullanma ve Kira Tüzüğü’nün 17’nci maddesinin 1’inci fıkrasının gerektirdiği biçimde taşınmazın kiralanma amacına ve öngörülen kurallara uygun kullanılıp kullanılmadığına karar vermek için ilgili taşınmazın bağlı olduğu Bölge Şube Amirliklerinden değerlendirme talep eder. Bölge Şube Amirliği teknik personeli tarafından hazırlanan raporlar Müdürlük tarafından değerlendirilerek kira sözleşmelerinin yenilenip yenilenmeyeceğine karar verilir.
Sayın Alper Tenekeci, KKTC Turizm ve Çevre Bakanlığı, Eski Eserler ve Müzeler Dairesi ile imzaladıkları sözleşmelerin kira süresi sona erdikten sonra aradan uzun süre geçtikten sonra imzalandığı veya çok geç imzalandığını ileri sürmüştür. Örneğin 13 Eylül 2013 ile 12 Eylül 2014 tarihlerini kapsayan Kira Sözleşmesi 25 Nisan 2014 tarihinde ve 1 Ekim 2015 ile 30 Eylül 2016 tarihlerini kapsayan Kira Sözleşmesi ise 10 Mart 2016 tarihinde imzalanmıştır. Bu konuda yaptığımız incelemede Sayın Alper Tenekeci’nin 1 Ekim 2015 ile 30 Eylül 2016 tarihlerini kapsayan Kira Sözleşmesinin geç imzalanmasının nedeni, Kira Komisyonu’nun Sayın Alper Tenekeci’nin sözleşmesinin yenilenebilmesi için Gazimağusa Bölge Şube Amirliği’nin raporunda belirtilen olumsuzlukların giderilmesi gerektiği yönündeki kararıdır. Söz konusu rapor, yapılan bir şikayet üzerine, 4 Ağustos 2015 tarihinde Bölge Şube Amirliği teknik personeli tarafından hazırlanmıştır. Raporda Sayın Alper Tenekeci’nin ilgili parselde izinsiz olarak zeytin, babutsa, dut ve çeşitli meyve ağaçları ekerek telleme yaptığı, yeraltı kilisesine yakın olan ağaçların zamanla büyüyen kökleri nedeniyle çevre duvarların zarar göreceği, alanın kötü kullanıldığını ve kullanım koşulları ihlali nedeniyle arazinin Sayın Tenekeci’den alınması gerektiğine dair görüş sunulmuştur. Söz konusu raporun ardından Kira Komisyonunun 21 Eylül 2015 tarihinde almış olduğu, kira sözleşmesinin yenilenebilmesi için belirtilen olumsuzlukların giderilmesi yönündeki kararı, bir yazı ile Sayın Alper Tenekeci’ye bildirilmiştir. Sayın Alper Tenekeci, 9 Kasım 2015 tarihinde Sayın Fuat Azimli’ye bir yazı göndererek söz konusu alandaki ağaçları budadığını, temizlik işlerini zaten rutin olarak yaptığını, babutsaların kendisine ait olmadığını, telleme işini de kendisinin yapmadığını, alanda herhangi bir şey inşa etmediğini bildirmiş ve kira sözleşmesinin yenilenmesini talep etmiştir. Aradan geçen sürede konunun neticelendirilmemesi üzerine Sayın Tenekeci 17 Aralık 2015 tarihinde bir dilekçe yazarak 9 Kasım 2015 tarihli başvurusunu hatırlatmış ve sonuçla ilgili bilgi talep etmiştir. Sayın Alper Tenekeci’nin bu başvurusu KKTC Turizm ve Çevre Bakanlığı, Eski Eserler ve Müzeler Dairesi Müdürlüğü tarafından cevaplandırılmamıştır. 27/2013 Sayılı İyi İdare Yasası’nın 15’inci maddesinin 3’üncü fıkrası uyarınca İdarenin kendisine yazılı olarak yapılmış başvuruları otuz günlük süre içerisinde yazılı ve gerekçeli olarak cevaplandırması gerekir. Yine KKTC Anayasası, dilekçe hakkını bir temel hak olarak benimsemiş ve bu hususu KKTC Anayasası’nın 76’ncı maddesinde düzenlenmiştir. Sayın Tenekeci’nin dilekçe hakkı KKTC Turizm ve Çevre Bakanlığı, Eski Eserler ve Müzeler Dairesi tarafından ihlal edilmiştir.
Sayın Tenekeci, Eski Eserler ve Müzeler Dairesi, Gazimağusa Bölge Şube Amirliği’ne şahsen başvuruda bulunup alanın yeniden değerlendirilmesini talep etmesi üzerine 4 Ağustos 2015 tarihli raporu hazırlayan teknik personel, söz konusu alanda inceleme yapmış ve 3 Aralık 2015 tarihinde bir rapor daha hazırlanmıştır. Mezkur Raporda şikayetlerin asılsız olduğunun ortaya çıktığı, kilise duvarına hiçbir temas olmadığı, Sayın Alper Tenekeci’nin araziyi temiz ve bakımlı tuttuğu, bir önceki raporda sözü edilen uygunsuz ve sözleşme koşullarına aykırı uygulamaların Sayın Tenekeci tarafından değil, yan parselde ikamet eden bir kişi tarafından yapıldığının anlaşıldığı kaydedilmiştir.
Bütün bu sürecin ardından Sayın Alper Tenekeci’nin 1 Ekim 2015 ile 30 Eylül 2016 tarihlerini kapsayan Kira Sözleşmesi 10 Mart 2016 tarihinde imzalanmıştır. KKTC Turizm ve Çevre Bakanlığı, Eski Eserler ve Müzeler Dairesi Müdürlüğü’nün kira sözleşmesini eski sözleşmenin sona ermesinden 5 ayı aşan bir süre sonra imzalayarak 27/2013 Sayılı İyi İdare Yasası’nın 10’uncu maddesi gereğince İdare, yükümlülüklerini makul süre içinde yerine getirir ilkesine aykırı hareket etmiştir.
Sayın Alper Tenekeci, kira sözleşmesi yenileme dönemlerinde Gazimağusa Bölge Şube Amirliği tarafından hazırlanan raporların çok kez yerinde inceleme yapılmadan, mezkur yere adeta uzaktan bakarak yazıldığını iddia etmiştir. KKTC Turizm ve Çevre Bakanlığı, Eski Eserler ve Müzeler Dairesi, Gazimağusa Bölge Şube Amirliği tarafından konuya ilişkin hazırlanmış tüm raporlar değerlendirildiği zaman 4 Ağustos 2015 tarihli rapora ilaveten 28 Temmuz 2011 ve 24 Ağustos 2017 tarihli raporlarda da benzer biçimde olumsuz görüşlere rastlanmaktadır. Bu raporlarda Sayın Alper Tenekeci’nin kirasındaki bahçeyi izinsiz olarak ağaçlandırdığı, ağaçların sulanması ve alandaki diğer tarımsal faaliyetler nedeniyle 212 numaralı komşu parselde bulunan yeraltı kilisesini olumsuz etkilediği, ekilen büyük boyutlu ağaçların yeraltı kilisesini kapattığı, alanda izinsiz inşai müdahaleler yapıldığı, 60/1994 sayılı Eski Eserler Yasası’nın 11’inci maddesi aykırı hareket edildiği gerekçesi ile söz konusu yerin kullanımının Sayın Tenekeci’den alınmasının uygun görüldüğü belirtilmektedir.
Dairemiz tarafından başlatılan soruşturma neticesinde KKTC Turizm ve Çevre Bakanlığı, Eski Eserler ve Müzeler Dairesi Gazimağusa Bölge Şube Amirliği teknik ekibi söz konusu alanda yerinde inceleme yapmış, Sayın Alper Tenekeci’nin kirasındaki alanın tam olarak nerede başlayıp nerede bittiği net olarak belirlenmiş ve kullanıma ilişkin detaylı değerlendirme yapılmıştır. Bu çalışmada Sayın Tenekeci’nin bahçedeki bazı ağaçları Gazimağusa Kaymakamlığı’nın izni ile ektiği, yeraltı kilisesinin doğu cephesi hizasındaki zeytin ağaçlarının 9-12 metre mesafede bulunduklarını, arazinin eğiminin kilisenin ters istikametinde yani Sayın Tenekeci’nin evine doğru olduğunu, her halükarda yapılan sulamanın yoğun bir sulama olmadığı tespit edilmiştir. Netice itibarı ile Eski Eserler ve Müzeler Dairesi, Gazimağusa Bölge Şube Amirliği tarafından yazılan ve olumsuz görüş bildiren raporların bahse konu yer incelenmeden ve kiracı Sayın Alper Tenekeci ile görüşülmeden hazırlandığı ve haksız biçimde bölgedeki tüm uygunsuzlukların Sayın Alper Tenekeci’ye mal edildiği anlaşılmıştır. Söz konusu raporlar nedeniyle Sayın Alper Tenekeci’nin mağdur edildiği açıktır. İdare, Kamusal görevlerini yerine getirirken yasaların kendisine verdiği yetkiler çerçevesinde hareket etmekle yükümlüdür. Bu nedenle Kamu görevlileri, tüm eylem ve işlemlerinde veya görevlerini yerine getirirken kamu yararı ve hizmet gerekleri doğrultusunda, her türlü keyfilikten uzak hareket etmelidirler.
KKTC Turizm ve Çevre Bakanlığı, Eski Eserler ve Müzeler Dairesi, Gazimağusa Bölge Şube Amirliği’nce yapılan incelemede yeraltı kilisesi ile Sayın Alper Tenekeci’nin kirasında bulunan yer arasında kalan alanın, parsel 453’ün mal sahibi tarafından, Daire’den izin almadan kullanıldığını ve eski raporlarda söz edilen ve Sayın Alper Tenekeci’ye mal edilen inşai müdahaleler ile tarımsal faaliyetlerin bu kişi tarafından yapıldığı ortaya çıkmıştır. Nitekim koruma alanı kapsamında olan 425 numaralı parsel ve çevresindeki izinsiz ve uygunsuz kullanımın ortadan kaldırılması için Eski Eserler ve Müzeler Dairesi Müdürlüğü, Gazimağusa Fakirhane Mevkii’nde Pafta/Harita:XXXIII.4.4.11 ’de yer alan 425 numaralı parsel ve çevresinde yer alan 453, 452, 451, 450 ve 449 numaralı parsellerin mal sahiplerinin tespit edilmesi için bir çalışma başlatmıştır.
Eski eserlerin korunmasının önemine binaen bu çalışmanın son derece titizlikle ve en kısa sürede sonuçlandırılması gerekmektedir.
Netice itibarıyla Gazimağusa’da kain yer, KKTC Turizm ve Çevre Bakanlığı, Eski Eserler ve Müzeler Dairesi Müdürlüğü tarafından Sayın Alper Tenekeci’ye kiralanmıştır. İdare, kendisine yapılan başvurularla ilgili işlemlerini veya eylemin yaparken bunu makul bir süre içerisinde yapmalı ve sonuçlandırmalıdır.
Emine DİZDARLI
Yüksek Yönetim Denetçisi
(Ombudsman)