Dairemize başvuruda bulunan Sayın Aziz Gürpınar, Lapta Belediyesi tarafından işten çıkarıldığını, buna rağmen takriben 2 (iki) yıllık Sosyal Sigorta ve İhtiyat Sandığı primlerinin yatırılmadığını, bunun neticesinde bir çok mağduriyet yaşadığını iddia ederek konunun Dairemizce soruşturulmasını talep etmiştir.
Yapılan başvuru üzerine konu 38/1996 Sayılı Yüksek Yönetim Denetçisi (Ombudsman) Yasası kuralları çerçevesinde incelenmiş ve ekte sunulan rapor hazırlanmıştır.
Sayın Aziz Gürpınar 2 Ocak 2009 tarihinden 10 Ocak 2015 tarihine kadar Lapta Belediyesi’nde çalışmıştır. Lapta Belediyesi Sayın Aziz Gürpınar’ın işini İş Yasası’na göre feshetti ve/veya sonlandırdı.
Sosyal Sigortalar Dairesi nezdinde yapılan soruşturmada Sayın Aziz Gürpınar’ın Lapta Belediyesi’nde çalıştığı Ocak 2009 tarihinden Kasım 2012 tarihine kadar olan süreler için Sosyal Sigorta primlerinin yatırılmış olduğu tespit edilmiştir. Ayni şekilde İhtiyat Sandığı Dairesi nezdinde yapılan soruşturmada Sayın Aziz Gürpınar’ın 02 Ocak 2009 tarihi ile 10 Ocak 2015 tarihleri arasında Lapta Belediyesi’nde çalıştığı süreler için Lapta Belediyesi’nin sadece 02 Ocak 2009 tarihi ile 30 Kasım 2012 tarihlerini kapsayan dönem için İhtiyat Sandığı primlerini yatırdığını ve 01 Aralık 2012 ile 10 Ocak 2015 tarihlerini kapsayan döneme ilişkin primlerinin halen yatırılmadığı saptanmıştır.
51/1995 sayılı Belediyeler Yasası’na 53/2015 sayılı Değişiklik Yasası ile yapılan değişiklikler neticesinde personel giderleri ile ilgili düzenlemelerin yürürlük tarihi 1 Ocak 2016 tarihi olarak belirlenmiştir. Geçici madde 1 tahtında Belediyeler bu (Değişiklik) Yasasının 4’üncü maddesi ile değiştirilen Esas Yasanın 109’uncu maddesinin 3’üncü fıkrasında öngörülen personel giderlerine ilişkin oranları en geç 1 Ocak 2018 tarihine kadar uygun hale getirmekle yükümlüdürler.
Belediyeler, bu (Değişiklik) Yasası’nın yürürlüğe girdiği tarihe kadar Kıbrıs Türk Sosyal Sigortalar Yasası ve Sosyal Güvenlik Yasası uyarınca istihdam edilmiş Belediye çalışanlarının, söz konusu yasalar ile İhtiyat Sandığı Yasası, Katma Değer Vergisi Yasası ve Gelir Vergisi Yasası altında yatırımları öngörülen ancak yatırılmamış olan, geçmiş birikmiş prim, depozit borçları ve gecikme zamlarının/faizlerinin borçları için bu değişikliğin yürürlüğe girdiği tarihten itibaren en geç 1 Ocak 2017 tarihine kadar borçların yapılandırma çalışmalarının başlatılması amacıyla Çalışma İşleriyle Görevli Bakanlığa ve Maliye İşleriyle Görevli Bakanlığa yazılı müracaatta bulunmakla yükümlüdür.
Yine söz konusu (Değişiklik) Yasasının yürürlüğe girdiği tarihten itibaren 1 Ocak 2018 tarihine kadar her Belediyenin ödeme kabiliyeti dikkate alınarak ayrı ayrı ve öncelik Sosyal Sigorta ve İhtiyat Sandığı yapılandırılması olmak üzere sırasıyla vergi borçları, depozit, gecikme zamlarının/faizlerinin borçları Çalışma İşleriyle Görevli Bakanlık, Maliye İşleriyle Görevli Bakanlık ile ilgili Belediyenin mutabakata varması koşuluyla, belirlenecek ödeme planı ile yeniden yapılandırılması gerekmektedir. Ancak emekliye ayrılacak olan Belediye çalışanlarının prim ve depozit borçları bu maddedeki yapılandırma süresindeki tarihler dikkate alınmaksızın hemen ödenmesi gerekir.
Lapta Belediyesi Başkanı Sayın Fuat Namsoy 05 Ekim 2017 tarihli yazısında Sayın Aziz Gürpınar’ın 02 Ocak 2009 ile 10 Ocak 2015 tarihleri arasında çalıştığını, Değiştirilmiş şekli ile 22/1992 Sayılı İş Yasası’nın 19’uncu maddesinin (1)’inci fıkrası tahtında görevine son verildiğini, Aralık 2012 ile Ocak 2015 tarihleri arasında Sosyal Sigorta ve İhtiyat Sandığı primlerinin belediyenin ekonomik sıkıntılarından dolayı yatırılamadığını, alınmış tedbirler neticesinde durdurulan tüm çalışanların yatırımlarının ödemelerinin yapılmasına başlandığını ve Sayın Aziz Gürpınar’ın yatırımlarının da kısa bir süre içerisinde ödeneceğini belirtmiştir.
Görüleceği üzere Yasanın ilgili hükmü gereğince Sosyal Sigortalar Yasası ve Sosyal Güvenlik Yasası uyarınca istihdam edilmiş Belediye çalışanlarının yatırımları öngörülen ancak yatırılmamış olan, geçmiş birikmiş prim, depozit borçları ve gecikme zamlarının/faizlerinin borçları bu değişikliğin yürürlüğe girdiği tarihten itibaren en geç 1 Ocak 2017 tarihine kadar borçların yapılandırılması için ilgili Bakanlığa başvurması gerekirdi. Lapta Belediyesi Sayın Aziz Gürpınar’ın primlerinin ödenmesi ile ilgili aradan takriben 3 yıl gibi bir süre geçmesine rağmen herhangi bir yatırım yapmamış ve/veya ilgili Çalışma Bakanlığına borçların yapılandırılması için başvurmamıştır. Bu nedenle Lapta Belediyesi Belediyeler Yasası uyarınca yerine getirmesi gereken yükümlülüğü ve/veya söz konusu Değişiklik Yasası uyarınca borçlarını yapılandırmak için üzerine düşeni yapmamıştır.
Çalışma her yurttaşın hakkı ve ödevidir. Devlet, çalışanların insanca yaşaması ve çalışma hayatının kararlılık içinde gelişmesi için, sosyal, ekonomik ve mali önlemlerle çalışanları korur ve çalışmayı destekler. Herkes sosyal güvenlik hakkına sahiptir. Söz konusu haklar KKTC Anayasası tarafından güvence altına alınmıştır.
Bir işveren yanında istihdam ettiği çalışanının Sosyal Sigorta primlerini 16/1976 sayılı Kıbrıs Türk Sosyal Sigortalar Yasası’nın 90’ıncı maddesinin 1’inci fıkrası uyarınca bir ay içinde çalıştırdığı sigortalıların, sigorta primlerine esas tutulacak kazançlar toplamı üzerinden hesaplanacak prim tutarlarının ücretlerinden kesmeye ve kendilerine ait primler tutarını da bu miktara ekleyerek en geç ertesi ayın 20’sine kadar Bakanlığa ödemeye mecburdur. İhtiyat Sandığı primleri de 34/1993 sayılı İhtiyat Sandığı Yasası’nın 8’inci maddesinin 4’üncü fıkrası tahtında işveren ödeme esnasında, istihdam edilen kişinin ücretinden, o kişinin yatırmakla mükellef olduğu prim miktarını keser ve istihdam edilen kişi hesabına kendisinin yatırmakla mükellef olduğu depozitle birlikte, müstahdemin çalışmış olduğu ayı izleyen en geç 1 ay içinde sandığa yatırması gerekmektedir.
Sayın Aziz Gürpınar Lapta Belediyesi tarafından işten durdurulmasına rağmen halen Aralık 2012 ile 10 Ocak 2015 tarihleri arasını kapsayan dönemin hem Sosyal Sigorta primleri hem de İhtiyat Sandığı primleri yatırılmamıştır.
Görüleceği üzere, Lapta Belediyesi içinde bulunduğu ekonomik sıkıntıları bir neden olarak göstererek çalışanlarının Sosyal Sigorta ve İhtiyat Sandığı prim borçlarını yatırmaktan imtina etmektedir. Bu husus yasal bir zorunluluk olup ekonomik sıkıntı gibi nedenler mazeret olarak gösterilemez. Belediye Başkanı’nın bu hususta bir takdir hakkı yoktur. Çalışanların sosyal güvenceleri işverenlerin birincil sorumlulukları arasında olmalıdır. Çalışanların sosyal güvenceleri KKTC Anayasası ve ilgili yasalar tahtında teminat altına alınmıştır. Devletin ilgili kurumlarının ödenmeyen primleri sık sık denetlemesi, kontrol etmesi ve gereğini yapması gerekmektedir.
Sayın Aziz Gürpınar’ı işten durduran Lapta Belediyesi’dir. Bunun neticesinde maddi ve manevi zarar gören ise Sayın Aziz Gürpınar’dır. Sayın Gürpınar söz konusu Sosyal Sigorta ve İhtiyat Sandığı primleri yatırılmadığı için yararlanması gereken haklardan da yararlanamamıştır. Sayın Aziz Gürpınar’ın Sosyal Sigorta ve İhtiyat Sandığı primleri Belediye’den ayrıldığı tarihten takriben 3 yıl gibi bir süre geçmesine rağmen halen ödenmemiştir. Yasalar herkesi bağlar ve insanlar arasında düzeni sağlamak için gereklidir. Aksi halde kimsenin güvencesi kalmaz. Lapta Belediyesi, 16/1976 sayılı Kıbrıs Türk Sosyal Sigortalar Yasası’nın 90’ıncı maddesinin 1’inci fıkrasına, 34/1993 sayılı İhtiyat Sandığı Yasası’nın 8’inci maddesinin 4’üncü fıkrasında belirtilen sürelere ve/veya 51/1995 sayılı Belediyeler Yasası’na 53/2015 sayılı Değişiklik Yasası ile yapılan değişiklik neticesinde değişikliğin yürürlüğe girdiği tarihten itibaren en geç 1 Ocak 2017 tarihine kadar borçların yapılandırılması için yazılı müracaatta bulunmayarak söz konusu Yasa hükümlerine aykırı davranmıştır. Lapta Belediyesi’nin Sayın Aziz Gürpınar’ın prim borçlarını derhal yatırması ve mağduriyetini en erken bir zamanda gidermesi gerekmektedir. Belediyeler Birliği’nin açıklamasına göre 28 Belediyeden 17’sinin geçmişten gelen yüklü miktarda sosyal sigorta ve ihtiyat sandığı, 19’unun da vergi borcu bulunduğu belirtilmiştir. Borçlu olan bir çok Belediyenin 53/2015 sayılı Değişiklik Yasası uyarınca borçlarını yapılandırmak için Çalışma ve Maliye İşleriyle görevli Bakanlığa başvurmadıkları görülmektedir. Daha büyük mağduriyetler yaşanmadan Belediyelerin Belediye Yasası’nın hükümlerine uymaları ve gerekli yapılandırmaya başvurmaları gerekmektedir.
Emine DİZDARLI
Yüksek Yönetim Denetçisi
(Ombudsman)