Yüksek Yönetim Denetçisi (Ombudsman) Dairesi’ne başvuran Sayın Vehbi Cemoğlu 1992 tarihine kadar yedi yıl boyunca devlette işçi statüsünde, 1992-2013 yılları arasında Lefke Belediyesinde işçi olarak çalışıp buradan emekli olduğunu, emekli olmasını müteakip KKTC Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İhtiyat Sandığı Dairesi Müdürlüğü’nde biriken yatırımlarından kendisine yapılan 138,144.90 Türk Lirası tutarındaki ödemenin 175,853.56 Türk Lirası olması gerektiğini, bundan dolayı (175,853.56 Türk Lirası ‒ 138,144.90 Türk Lirası=) 37,708.66 Türk Lirası tutarında eksik ödeme yapıldığını iddia ederek uğradığı mağduriyetin giderilmesi için yardım talep etmiştir.
Yapılan başvuru üzerine konu, 38/1996 sayılı Yüksek Yönetim Denetçisi (Ombudsman) Yasası kuralları çerçevesinde incelenmiş ve ekte sunulan rapor tanzim edilmiştir.
34/1993 sayılı İhtiyat Sandığı Yasası’nın 8’inci maddesine göre İştirak sahibi, ücret almasına hak kazandıran her ay için İhtiyat Sandığına müstahdemin brüt ücretinin en az %4 (Yüzde dört)’ü oranında prim yatırır. Ancak bu oran Toplu İş Sözleşmeleri ile artırılabilir. Yatırılacak prim miktarı, iştirak sahibinin ücretinden iştirak sahibi hesabına, işveren tarafından kesilir. Lefke Belediyesi ile Belediye Emekçileri Sendikası arasında Toplu İş Sözleşmesi imzalanmış ve Sayın Cemoğlu’nun da sözü edilen sendikaya üye olması hasebiyle İhtiyat Sandığı yatırımları %4’ten daha fazla olmuştur.
Lefke Belediyesi nezdinde yaptığımız soruşturmada Sayın Vehbi Cemoğlu’nun 02 Ocak 1992 ile 31 Ocak 2013 tarihleri arasında Lefke Belediyesinde çalıştığını, İhtiyat Sandığı ödemelerinin Sayın Cemoğlu’nun aldığı brüt maaş üzerinden %5 prim kesintisi ve %5 işveren katkısı olarak depozitlerinin yatırıldığı tespit edilmiştir.
Sayın Vehbi Cemoğlu, 22 Kasım 2013 tarihinde KKTC İhtiyat Sandığı Dairesi, Güzelyurt Şube Amirliğine giderek Ekim 2013 tarihine kadar Gecikme Zam Çizelgesine göre Lefke Belediyesinin İhtiyat Sandığına Sayın Cemoğlu’nun çalıştığı süre için 175,853.56 Türk Lirası tutarında borç yatırması gerektiği ile ilgili bir belge temin etmiştir.
KKTC Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İhtiyat Sandığı Dairesi Sayın Vehbi Cemoğlu’na iki ödeme yapmıştır. Bunların birincisi 25 Haziran 2013 tarihinde 67,148.42 Türk Lirası tutarında bir meblağ, ikincisi ise 07 Temmuz 2015 tarihinde 138,144.90 Türk Lirası tutarında bir meblağ olmuştur. Sayın Cemoğlu söz konusu ödemeleri almasına rağmen kendisine yapılan 138,144.90 Türk Lirası tutarındaki ödemenin 175,853.56 Türk Lirası olması gerektiğini, bu nedenle de kendisine (175,853.56 TL ‒ 138,144.90 TL=) 37,708.66 Türk Lirası tutarında eksik ödeme yapıldığını iddia etmiştir.
34/1993 sayılı İhtiyat Sandığı Yasası’nın 28’inci maddesinin 1’inci fıkrasının (A) bendine göre işveren, bu Yasanın 8’inci maddesinin (4)’üncü, (5)’inci ve (6)’ncı fıkra kuralları uyarınca Sandığa yatırmakla yükümlü olduğu prim, depozit ve yerli istihdamına katkı primini, süresi içinde ve tam olarak ödemezse suç işlemiş olur ve ödenmeyen kısmına, sürenin bittiği tarihten başlayarak her ay için, ilgili yılda iştirakçilerin hesaplarına işlenen faiz dahil gelir payı oranının 1/12 (on ikide bir)’i oranında gecikme zammı uygulanır. Gecikme zammı miktarı, her takvim yılı sonunda ödenmeyen prim, depozit ve yerli istihdamına katkı primi miktarına eklenir ve bir sonraki yılın gecikme zammı oranı bu miktar üzerinden hesaplanır. Gecikme zammı oranı, kesirleri yarımdan az ise yarıma veya yarımdan fazla ise tama tamamlanarak, ay kesirleri ise tam ay olarak hesaplanır. Lefke Belediyesi, Sayın Vehbi Cemoğlu’nun İhtiyat Sandığı yatırımlarının mezkûr Belediyede çalışan diğer çalışanlar gibi zamanında yapılmadığı ancak sehven de olsa eksik prim ve/veya depozit ödemelerinin olmadığı belirtilmiştir. Lefke Belediyesi söz konusu Yasa maddesi uyarınca yatırımlarını zamanında yapmayarak hatalı davranmıştır ve/veya Yasa’nın ilgili maddesine aykırı davranmıştır.
34/1993 sayılı İhtiyat Sandığı Yasası’na bağlı olarak Daire işyerlerinin denetim ve her türlü sosyal güvenlik hizmetlerini yasa, tüzük ve yönetmenlikler çerçevesinde yürütmekle mükelleftir. Lefke Belediyesi ödemelerini yapamadığı dönemlerde İhtiyat Sandığı Dairesi tarafından yatırılması gereken primlerin yatırılmadığını fark etmesi ve gerekli uyarıları çok geç olmadan yapması gerekirdi. Maalesef İhtiyat Sandığı Dairesi yapılması gereken denetimi zamanında yapmayarak ve/veya prim ödemelerinin yapılmadığını fark etmeyerek hatalı davranmıştır.
Sayın Vehbi Cemoğlu İhtiyat Sandığı Dairesi’ne yatırılan prim ve depozit toplamını alamadığından dolayı 26 Eylül 2013 tarihinde Lefke’de oturum yapan Güzelyurt Kaza Mahkemesinde Lefke Belediyesi, İhtiyat Sandığı Dairesi ile Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı aleyhine 319/2013 sayılı davayı ikame etmiştir. Bu davadaki talebi 28 Şubat 2013 tarihine kadar İhtiyat Sandığı Dairesi nezdinde birikmiş olan 133,175 Türk Lirası tutarında İhtiyat Sandığı pirimi ve/veya depozito primi, yasal faiz, gecikme zammı ve dava masraflarının ödenmesi ile ilgili idi. Sayın Cemoğlu’na 07 Temmuz 2015 tarihinde 138,144.90 Türk Lirası tutarında ödemenin yapılmasının ardından 30 Eylül 2015 tarihinde Sayın Cemoğlu Lefke’de oturum yapan Güzelyurt Kaza Mahkemesinde ikame ettiği davayı geri çekmiştir.
Sayın Vehbi Cemoğlu’na KKTC Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İhtiyat Sandığı Dairesi, Güzelyurt Şube Amirliği tarafından verilen belge Ekim 2013 tarihinde düzenlenmiştir. İhtiyat Sandığı Dairesi Müdürü Sayın Ali Anıl Yüce’ye göre, o dönemde Lefke Belediyesi tarafından 175,853.56 Türk Lirası tutarında borç yatırılması gerekmekteydi ancak Lefke Belediyesi gerekli ödemeleri zamanında yapmadığı için Haziran 2015 tarihinde İhtiyat Sandığı Dairesi’ne Sayın Vehbi Cemoğlu’nun eksik prim ve/veya depozitlerinin ödenebilmesi için 207,602.52 Türk Lirası tutarında bir yatırım yaptığını belirtmiştir. Bununla birlikte, Lefke Belediyesi’nin ödediği tutar ile Sayın Cemoğlu’nun eline geçen miktar arasında (207,206.52 Türk Lirası ‒ 138,144.90 Türk Lirası=) 69,457.62 Türk Lirası meblağdan oluşan farkın işverenin (Lefke Belediyesi) yükümlülüklerini zamanında yerine getirmediğinden dolayı İhtiyat Sandığı Dairesi’nin Lefke Belediyesi’nden aldığı ceza miktarı olduğunu belirtmiştir. Sözü edilen 69,457.62 Türk Lirası’nın toplam yatırılan 207,206.52 Türk Lirası’nın yaklaşık %33.46’sı olduğu ve Sayın Vehbi Cemoğlu’na yapılan ödemelerle bir ilgisi olmadığını vurgulamıştır.
KKTC Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İhtiyat Sandığı Dairesi Müdürü Sayın Ali Anıl Yüce’ye göre, Lefke Belediyesi tarafından tüm yatırımlar zamanında yapılmış olsaydı bahsi geçen şahsa 07.07.2015 tarihinde 147,780.05 Türk Lirası tutarında ödeme yapılması gerekmekte idi. Ancak, yatırımların zamanında yapılmamasından dolayı Sayın Cemoğlu’nun hesabında (147,780.05 Türk Lirası ‒ 138,144.90 Türk Lirası =) 9,635.15 Türk Lirası tutarında bir faiz kaybı oluştuğunu belirtmiştir.
İhtiyat Sandığı Dairesi, zamanında yapılmayan veya yapılamayan yatırımlar ile ilgili 30.12.2004 tarihli bir Genelge yayımlamıştır. Sözü edilen Genelge ile, 34/1993 sayılı İhtiyat Sandığı Dairesi Yasası’nın 28 maddesinin (1)A fıkrasına yapılan değişiklikle İhtiyat Sandığı Dairesi iştirakçilerinin nema kaybına uğramasının önüne geçilmesi amaçlanmıştır. Mezkûr Genelge 01 Kasım 2003 tarihi öncesindeki devrelerde iştirakçilerin nema kayıplarının oluşmasını ortadan kaldırmak amacı ile yayımlanmıştır. Söz konusu Genelgeye göre, Haziran 1993 – Kasım 1998 tarihleri arasındaki devreler için yapılacak tahsilatlardan elde edilecek prim işverenler tarafından yatırılacak prim + depozit + gecikme zammı ve cari faiz toplanarak iştirakçilerin hesaplarına yatırım tarih ve valörü aynı olacak şekilde işlenmesi, Aralık 1998 – Kasım 2002 tarihleri arasındaki dönemler için yapılan tahsilatlarda prim + depozit + gecikme zammı toplanarak 01/01/2003 valörü ile işlenmesi ve Aralık 2002 – Kasım 2003 tarihleri arasındaki dönemler için yapılan tahsilatlarda prim + depozit + gecikme zammı toplanarak 01/01/2004 valörü ile iştirakçilerin hesaplarına işlenmesi düşünülmüştür. Söz konusu düzenlemedeki uygulamalarla iştirakçilerin azami nema alması sağlanırken toplanan miktardan daha çok nema verilmeyeceği için de İhtiyat Sandığı Dairesi’nin herhangi bir şekilde zarara uğratılmayacağı ileri sürülmüştür.
Sayın Vehbi Cemoğlu ve benzer şekilde eksik yatırımları olan İhtiyat Sandığı Dairesi iştirakçilerinin nema kayıplarını en az seviyeye indirmek için düzenlenen Genelge ile ilgili olarak hukuki görüş almak maksadıyla dönemin İhtiyat Sandığı Dairesi Müdürü Sayın Erman Yaylalı 06 Kasım 2015 tarih ve İSD.0.00-96-15/2980 sayılı yazı ile KKTC Hukuk Dairesi’ne başvurmuştur. İlgili tarihte Başsavcı Yardımcısı Sayın Ersoy Ölçter 19 Kasım 2015 tarih ve SAV.0.00-İÇB/3-15/1922 sayılı yazı ile İhtiyat Sandığı Dairesi tarafından önerilen uygulamanın 34/1993 sayılı İhtiyat Sandığı Yasası’nda mevcut olmadığından ve/veya mezkûr Yasanın kapsamı dışında olduğundan uygulamanın yapılmasının yasal olarak mümkün olmadığını belirtmiştir.
Özellikle 1998 senesi öncesinde eksik yatırımları olan iştirakçilerin mağduriyetlerinin en az seviyeye çekilebilmesi ve sosyal güvenceyi en üst seviyede sağlamak amacıyla yayımlandığı söylenen Genelge ile Sayın Cemoğlu’na ait Ekim 2003 tarihinden önceki yatırımlar 01 Ocak 2004 valörü ile gecikme zamlarının iştirakçi şahsın (Sayın Cemoğlu’nun) hesabına işlenmiştir. Sayın Vehbi Cemoğlu’na, İhtiyat Sandığı Dairesi tarafından 07 Temmuz 2015 tarihinde ödeme yapıldığı için Sayın Cemoğlu’nun nema kaybının en az düzeyde olduğu anlaşılmaktadır.
Netice itibariyle, Lefke Belediyesi’nin İhtiyat Sandığı Dairesine yapması gereken prim ve depozit ödemelerini tam ve zamanında yapmayarak çok ciddi bir ihmali ve hatası olmuştur. Ancak, İhtiyat Sandığı Dairesi’nin de Lefke Belediyesi’nin yükümlülüklerini yerine getirmediği veya yapması gereken yatırımları yapmadığı dönemlerde yeterince denetlenmediği ve bunun sonucunda iştirakçilerin mağdur oldukları açıkça anlaşılmaktadır. Sayın Vehbi Cemoğlu’na ait İhtiyat Sandığı ödemelerinin zamanında yapılmaması neticesinde 9,635.15 Türk Lirası tutarında bir faiz kaybı ve/veya zararı olduğu görülmektedir. Sayın Cemoğlu’nun İdare’nin bu hatasından dolayı dava açma hakkı bulunmaktadır.
Emine DİZDARLI
Yüksek Yönetim Denetçisi
(Ombudsman)